Ikolo Yabathwa

Imihlobo Yenkolelo

©Shem Compion

Kunemihlobo yenkolelo hlangana nabathwa nanyana iinqhema zabathwa ezihlukahlukeneko, kodwana banezinto ezinengi abazenza boke, nanyana bezenza iindaweni ezahlukeneko. Ngeminyaka yabo-19th century, i-/Xam (abathwa be-Northen Cape) amadoda kanye nabanye ababuya enarheni yangeLesotho batlhadlhula ngokuzijameleko ikolelo yabo kuzimu abambiza ngokobana ngu-Kaggen nanyana – Cagn.

U-Kaggen gade angumdali – obamandla alungile nanyana ngesinye isikhathi gade abukhali, ona enza nezingo ezibudlhayela. Gade bahlumbana kobana wadala amaqina, ekuzinlwane ezivamise ukuvela emagwaleni wabo asematjeni.

Abathwa be-Kalahari banobujamo obufanako bamaqhinga emasikweni wabo abawaqoqako. U-Ju/'hoasi utlhadlhulwa ngengozimu omncani, wangaphambili ohlotjaniswa nepilo kanye nelanga eliphumako, wangemva ohlotjaniswa nokufa kanye nepumalanga. Ikolelo egade ibanywe koke gade kungeyokobana lokha nakubunjwa iphasi, iinlwane gade zifana nabantu bokuthoma.

Abantwaba gade bangakabi namasiko kanye nemirhwa. Babe nawo kwaphela ngemva kokudalwa kwesibili lapha abantu kanye nenlwane bahlkaniswa khona. Iinkoleloze kanye nendatjana zakade nazo ziyaqoqwa.

Iinkolelo ngokufa azifani. Lada ngeminyaka yabo-19th century, indoda efanako u-/Xam yatlhadlhula kobana ihliziyo yomuntu ohlangakeleko gade iya ezulwini, lapha gade itjhuguluka khona ibe yikwekwezi.

Enye ikolelo yabathwa betjingalanga kukobana ukwenza izulu nanyana ukuqothwa kwesomiso lokha nakubelethwa umntwana kwenzelwa ukuqotha ukufa. Ukwenza izulu gade kuyincenye eqakathekile yekolo yabathwa begodu gade kuyindlela abaphila ngayo.

U-/Xam we-Northen Cape ilimu lakhe kanye nokuhlangana kwabo ngamasiko kungasekho. Iinkolelo zamasiko ezizele eenqhemeni ezinengi ezahlukahlukeneko zabathwa, egadesi kudlunjanwa kobana ziqakathekile ekuzwisiseni uburhwari bemidwebo yabathwa agwale ematjeni weSewula-Africa.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana