Vho-Peter Magubane na dzi Khakhathi dza Soweto

© Dr Peter Magubane

Zwiwo zwa dzi 16 zwi Khagala

Ḓuvha ḽa dzi 16 dza Fulwi 1976. Zwithu zwo ḓisaho kha heḽi ḓuvha zwo swiela shango. Mafhungo ahone a ḓivhea hoṱhe sa mulilo usa vhonaliho. Vhaswa vha vhathu vhatsu vha ṱangana tshiphirini na vhabebi vha vho vho vha vha sa ḓivhi tshithu kana vhadededzi zwavho vha sa ḓivhi uri ho langaniwa u matsha.

Na vhathu vho tou mangala ngauri na uvha vhuria ho vha hu vhuria mathina matshudeni vho langana u matsha vha tshi khou lwa na pfunzo ya tshiṱalula ine ya funza thero dzoṱhe nga tshivhuru na ulwa na zwa Bantu education zwo thoma Soweto zwa kona uya Alexandra zwa fhirela pitori hune zwino ha vho pfi tswane zwa kona ha u phaḓalala.

Musi vho ramafhungo vha tshi iledzwa u dzhena soweto Vho-Peter Magubane vho vha vho no swika nahone vho fara tshomedzo dzavho. Ndi ḽiswole ḽo faraho camera, vha tshi kha ḓi vha kule vha kona u vhona vhutsi vhutsu na zwithu zwine zwa khou itwa fhasi. Vha sendela henefho.

Vho-Peter Magubane vha na zwinepe zwinzhi zwa dzi 16 dza fulwi u fhira vha fodi vhoṱhe. Zwinepe zwa muvhala mutsu na mutshena zwa vhana vha tshikolo vha tshi khou lingedza u tinya gulu dzine dza khou ṱoḓa u vha thuntsha. Musi u tshi vha lavhelesa uya kona uvhona zwithu zwo fhamabananaho khavho. Ndi u rembuluwa ha maanḓa kha shango ḽa vha tsikeledzi. Zwine zwi ḓo dzula zwi hone kha bugu dza Vho-Magubane.

U Bvisela Khagala zwiito zwa Muvhuso wa Tshiṱalula

Hunwe Vho-Peter vho ri vha tshi khou ḓi foda zwenezwi zwiito zwa 16 Fulwi vha rwiwa nga mapholisa vha vunḓiwa na ningo. Vha vha vhudza uri vha thuthe zwithu zwoṱhe zwe vha zwi foda hezwo zwithu zwo vhaisa Vho-Peter u fhirisa zwa u rwiwa ngauri kha vho hu vha u thutha ḓivhazwakale, shango li fanela u vhona zwithu zwine muvhuso wa tshiṱalula wo riitela zwone.

Mafheloni ahonoyo ṅwaha mapholisa vho mbo ḓi dzhenela vhadzulapo vha Mzimhlophe vhane vha dzula dzi hostel Vho-Peter vho ḓo nyonyovha hu vhusiku vha tshi khou foda dzi khakhathi.

Musi vha tshi khou fhira tsini na muḓi wavho Diepkloof vha vhona uri mudi wavho u khou fhisiwa avha na na maanḓa ane vha nga ita tshithu. Zwa dovha hafhu nga ṅwaha wa 1976 vha dzula dzhele lwa maḓuvha a 123 vha na vhaṅwe vho ramafhungo-vho vha vha tshi khou lingedza uri mushumo wavho usongo ya vhathuni.

Zwinepe zwi Amba Zwithu Zwakale

Mushumo wa Vho-Magubane wo vha u tshi konḓa vhukuma ngauri vhaṅwe vho vha tshi vha tshuwisa, vho vha vha tshi amba vha na maanḓa uri nṋe ni nga si ntshuwise. Ndi munna ane avha na swili ane a kwata arali asi khou wana zwine a khou ṱoḓa. Vhunzhi ha vhathu vho vha vhatshi ḓi wana vha tshi khou ita zwine vha khou vha vhudza. Nahone vho nolwa na muvhuso vha kunda. Ahu tou vha na zwithu zwinzhi zwine zwa nga khakhisa Vho-Peter.

Zwi a vhavha u amba nga ha vhuṱungu ha kale, fhedzi ndi zwithu zwa vhuḓi. Ngauri ndi lunzhi kha mushumo wanga ndi tshi wana vhathu na u fa vha tshi khou fa 'fhedzi zwinepe zwiḓa u thoma.' Ndi ḓo thoma nda swika hayani nda ḓi vhudzisa uri nṋe ndi khou ita mini? Fhedzi nga ḽitevhelaho ndi ḓo ḓi dovha nda vhuyelela tshiṱaratani na camera yanga. Vho vha vho ḓi vhudza uri shango ḓi do vhuya ḽa fhindula.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe