Robben Island Nḓila ya u ya kha u Fhola

Maga a u Thoma uya kha Mbofholowo

©Eric Miller

Nga 1986, ho mbo ḓi bva mulayo muswa nga ha mbingano ya vhathu vho ṱanganelaho, na wa basa une wa vhengeswa vhukuma. Nga 1900 zwo mangadzaho na dakalo ḽa vhathu, mahoro mahanedzi sa ANC na PAC zwa vhofholowa nahone vho Mandela vha bviswa khothoni.
Minwaha ya ubva kha 1990 u swika hu tshi vha na tsengo dza u thoma dzo vhofholowaho nga 1994 ho vha ḓivhazwakale. Ho vha na minwedzi ye havha hu tshi khou farwa dzi nyambedzano dzi konḓaho na u tshuwisa ha uwiswa ha shango na u vhanga dzi khakhathi.
Fhedzi khazwo zwoṱhe ha mbo ḓivha na uṋekana ha maanḓa na mulalo. Zwine zwa vhidzwa upfi ‘u shanduka ha mulalo kha ḽifhasi, ha vha u thoma ha zwithu zwiswa kha ḓivhazwakela ya Afrika Tshipembe.
Nga 1988, muis vho-Mandela vha tshi iswa nnḓuni kha mavu a khotho ya Victor Verster. Nga hetsho tshifhinga, muya wa tshanduko wo vha u tshi khou fhudzula kha shango ḽoṱhe, ubva hafho vha fhiwa mbofholowo yavho.
Vha hana hafhu vhari na vhashumisani navho kha vha vhofhololiwe u thoma, vha tshi zwiḓivha uri hoyu muvhuso vha nga hana u bvisa vhanwe arali o omisaho ṱhoho wa ANC o vhofholowa.
Uya nga ha nyambedzano dza muthihi muthihi vharangaphanḓa vha zwa polotiki vho mbo ḓi bviswa nahone vha sa vhudze na zwauri vhafanela u ita mini kana vha songo ita mini. Nga dzi 2 dza Luhuhi shango ḽa vhona Madiba na Winnie vha tshi khou tshimbila vho farana zwanḓa tsini na gethe ḽa Victor Verster.

Hu tshi khou tevhela hezwi zwithu zwavhuḓi, vhathu vhane vho vha vho sala Robben Island kha vha zwa polotiki vho vha vho sala vho ḓaḓa vhana dakalo. Ha thoma uvha na phungo u mona na khotho na muvhuso, fhedzi vha hana u amba nga mafhungo ahone. Nga murahu naho zwo ralo vhoṱhe vho fhedza vho wana mbofholowo vha bviswa vha songo thoma vho vha amba na vhaḓivhi vha muhumbulo kana thikhedzo vho ha sokou pfi kha vha ṱuwe.

U Bviswa ha Vhafariwa vha zwa Polotiki

©Tracey Derrick

Ubvisa havho hu kha ḓi konḓa. Avho ngo lifhelwa minwaha yavho ye vha dzula khothoni, vhanwe vha kha ḓi ṱoḓa na mushumo, vhunzhi ha vhathu vhe vha vha vho fariwa vho mbo ḓi fhelela kha zwa halwa na u tambudza.
Nga 1991, vhoṱhe vha fariwa vha zwa polotiki vho no ṱuwa Robben Island.
Tshiimiswa tsha isa phanḓa na u shuma sa khotho kha zwigevhenga uswika nga 1996, musi hu tshi ambiwa uri hu khou valiwa vhafariwa vhe vha vha vha nga ngomu vha bviswa vha iswa kha dzinwe khotho shangoni.

Vhundeme ha Robben Island

Vhundeme ha tshiṱangadzime sa tsumbo ya u tambula ngauri zwa u tambudzwa ha muvhuso zwo vhonala hanengei. Ha kona u dzhiiwa tsheo ya uri khotho yoṱhe heiḽa iḓo lumba ya vha fhethu ha vhufa ine ya ḓo shuma u gudisa vhathu nga ha vhuvhi ha u khethulula nga lukanda na maanḓa a u konḓelela. Zwa vhufa na ngoho zwa vula nga dzi 1 Phando 1997. Nga 1999 hafha fhethu ho vha hu tshi ḓa na vhathu vha mashangoḓavha musi hu tshi wela kha mutevhe wa World Heritage List.
Namusi, zwigidi zwa vhathu zwi dalela khotho ya kale vhege inwe na inwe uri vha tou tshenzhema vhone vhaṋe zwiṱori zwino ambiwa nga ha Robben Island. Asi zwithu zwine zwa nga tou takadza u dzula u tshi khou zwiita, fhedzi ndi zwithu zwine ra fanela u zwiita roṱhe zwine zwa nga dzhia minwaha ya 500 ri sa khou kona u hangwa. Fhedzi u dzula u tshi khou humbula nga zwo ri vha ri tshi khou itela uri zwe zwa vhuya zwa itea zwi songo tsha dovha zwa itea.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe