Steenbok

© Roger de la Harpe

Vito

Steenbok [Raphicerus campestris]

Xivumbeko

Buraweni kuya eka kuvonikela nyana i muhlovo wa xihadyani lexi xingana tindleve to leha ti anama. Xipimiwe kuva kwalomu ka 520 mm laha makatleni kasi xitika 11 kg. Kusuka eka milenge yale ndzhaku kuya ekhwirini ixo basa. Kova leya xinuna ntsena leyinga na timhondzo toyimela ehenhla titlhela tilala tikombetela nyama laha henhla ka matihlo.
Laha xikandzeni xina muhlovo nyana wantima. Xitlhela xiva na matihlo makulu ya buraweni yo dwzihala nyana. Leswi swivonaka eka timbewu hinkwato ta xihadyana lexi.

Swakudya

Xipene lexi xirhandza kudya rihlaza. Himinkarhi yotala xihlawula rihlaza kusuka eka matluka la watshwa, mabilomu, naswinwana swimilani. Xipene xikota kutihanyela hambi kungari na mati ekusuhi leswi swivangiwaka hileswi xihlawulaka kudyaka swona.Timintsu, swirhabyana na laha kumilaka matluka swadyiwa exikarhi ka siku laha xikotaka no handza himilenge kumbe kucela leswaku xita kuma swakudya leswo tsokombela no xinyika mati.

Kutswalana

Nkarhi waxona wotswala awuse lavisisiwa kahle wukumeka, leswitivekaka hileswaku xipene xitswala nkarhi wihi na wihi wa lembe. Xipene xibiha emirini kuringana 7 watinhweti laha xitswalaka nwana un'we. Vana vatumbetiwa eka tinhweti tinharhu kumbe mune tosungula laka mana wakona a tihlanganisaka na nwana wakona ni mixo na namadyamba loko xikurisa nwana.
Kutiyisisa vuhlayiseki bya nwana mhani wakona udya vulongo bya nwana wakona no nwa mitsakamiso leswaku kunga nuhi nakona nwana ata tshama a tumberile ata pona kudlawa hi valala.

Mahanyelo

Hinkwaswo swaxinuna na xisati swilwela ndzhawu kuva switisirhelela. Himinkarhi yotala xipene xifamba xoxe. Lexa xinuna xitiyisisa vundzhawu bya xona himitsakamiso, mati lawa ya humaka eka xilebvu xaxona na vulongo bya xona. Lexi i xihadyana xiri xoxe lexi handzaka, xitsakamisa xitlhela xisaletela loko xiheta.
Lexa xinuna xitiveka hiku tirhisatilayini ta telephone na mapatu ku tiyisisa ndzhawu ya xono. Xipene xivikiwa kuva xitwa swinene. Xitlhela xitiveka tani hi xihari lexi tekelaka swinwana swiharhi nyama no dlaya swinyenyani leswi fambaka laha hansi kambe leswi swivangiwa hi mpfumaleko wa swakudya.

Vutshamo

Xipene xikumeka laha kunga pfuleka e tikweni, laha swikumaka vutumbelo eka mabyasi yoleha na swihlahla. Swakala kumbe aswikona laha kungana swihlahla, tintshava, nalaha kungana mintsandza notlhuma hambi kuri laha kungana maribye. Nkarhi wunwana xipene xikuma vutumbelo eka minkele leyi yikumekaka enhoveni. Kasi hile tlhelo xikota kuya tumbeta kona vana.

Laha xikumekaka kona

Xipene xitiveka tani hi xiharhi lexikumekaka ngopfu eka muxaka lowu wa swiharhi laha xinga tala na tiko ra Afrika Dzonga. Xikumeka hinkwako naswona xitekiwa tani hi xiharhi lexi kumekaka hinkwako.

Valala

Yingwe, Nadzana, Xinkankanka, Hlolwa, Mhisi, Nhlarhu na Rikhozi, Nandzana, Hlolwa, Xinkakaka, Hlaru.

Tinhlayo ta nkoka

Ntiko (Xisati): 11 - 13 kg
Ntiko (Xinuna): 9 - 13 kg
Ku leha (Xisati): 90 cm
Kuleha (Xinuna): 90 cm
Ku biha mirini: 6 tinhweti
Nhlayo wa vana: 1 lamb
Kuringanela masangu: 6 tinhweti
Ntiko wotswariwa : 1 kg
Swakudya: Artiodactyla
Ndyangu: Bovidae
Timhondzo: 13 cm (Kutsariwa 19 cm)
Kutswalana: 1 kumbe 2 vana vatswariwa nkarhi wun'wana na un'wana wa lembe ngopfu ngopfu hi Hukuri - N’wendzamhala endzhaku ko tika kuringana 6 watinhweti.

Nhlamuselo ya minkondzo

Xipene lexi xifana na Oribi. Milenge yakona yi pfulekile, yi yima kahle kambe yi bumbule ku hundza ya Oribi.