Nyakišišo Ya Pele Ya Vredefort Dome

© David Fleminger

Maikemišetšo: Lefase

Ka 1950s, puku ye e bitšwago ‘Target: Earth’ e ile ya phatlalatšwa, gomme bangwadi ba ile ba hlohleletšwa gore dinosaurs ka baka la meteorite ye kgolo. Ka 1959, Robert Dietz o ile a hlahlobja disaete tša ‘crypto-explosion’ tše mmalwa e be a bona shattercones la mathomo. Dietz o ile a hlatha gape gore shattercones e tla hwetšwa mo Vredefort Dome, mogeologi wa Afrika Borwa o ile a e hlaloša ka morago ga ngwaga. Dietz o ile a ya shattercones mo sebopego se se golo sa Sudbury mo Canada.
Ka mengwaga ys 50s, molokoloko ya laborothori ya diteko moo dikgopa di ile tša gapeletšwe ka maikemišetšo go tšwela pele thulano yeo e tlaleleditše boima bja ngangišano. Teko ya nyutleleara e bapetše karolo, ge boramahlale ba hweditše gore maatla ao a lokollwago ke dipomo tša a tološitše naswika a mo tikologong e bile a hlomile letšhogo la diphetogo, go swana le tšeo di hwetšwagalago go craters.

Ya Astro-Geologist

Ka bo-1960, banna ba ile ba khukhuna ba tsena mo space gomme ba thoma go tšea diswantšho tša sathalaete ya tshepedišo ya ngwedi ya lefase. Ye e bula menagano ya batho ba saense le setšhaba ka kakaretšo. Ka nako yona yeo, mošomi wa astro-geologistâ yo a bitšwago Gene Shoemaker, o ile a dira dinyakišišo tša thutamaswika ya Meteor Crater. O ile a bapišwa le tše dingwe tša tshekatsheko ya mafelo a volcanic.
Diphaphano tše bohlokwa tše a di hweditšego mafelelong di ile tša laeditšego gore meteor crater e bakwa ke seabe sa modiro e sego volcanism, cryptic goba ka tsela ye nngwe. Mafelelong o ile a tšwetša pele kgopolo ya khuetšo ya saense, a šišinya gore ditiragalo di ka hlola diphetego tša thutomaswika ya catastrophic mo lefaseng, le gore ditiragalo di be di tlwaelegile mo lefaseng.
Shoemaker o ile a ruta gape batho bao ba ithutilego ba morero wa ngwedi ya Apollo mabapi le dibopego tša crater o ba boditše gore ba bee leswika la lunar leihlo. Mehlala ya leswika yeo e tlišitšwego go tšwa ngweding e laeditše tshenyo ya go swana le tšeo di hwetšwagalago mo lefaseng, e be e thuša go rarolla dingangišano ya lunar.
Lehono, Shoemaker e tsebega bjalo ka yo mongwe wa karolo ya sehlopha sa eponymous bao ba hweditšego comet shoemaker-levy 9, yeo e thulanego mo lefaufaung la Jupiter ka 1994, ka ditlamorago tša go makatša. Gene Shoemaker o hlokofetše ka 1997 gomme molora wa gagwe o rometšwengweding ka nyakišišo ya lunar prospector. Ka maswabi, sešupo se ile sa thulana ka mo ka godimo ga ngwedi, se, se be se tlo thabiša monna yo mogolo kudu.

Tsebo Ye Tšwelelago

Bao ba tšwelelago. Batho ba saense ba be ba hlohleleditšwe ke tšwelelo ya tsebo ya ditiragalo, gomme kamoka ga bona mo lefaseng ka bophara ba thomile lekola gape craters (go swana le Nördlinger Ries Crater mo Germany). Gape le gape, ba hweditše shattercones, matlapa a go tološa, phethego, le tše dingwe tše dintši, tšeo di hlalošitšwego ka godimo. Lenaneo la go tiišetša tiragalo ya craters e ile ya gola mola bathekgi ba cryptovolcanism ba fokotšega.

Translated by Lebogang Sewela