Go wa ga Lepera ka Sehlakahlakeng sa Robben

Go tšwa kgolegong go ya sepetlele

©David Fleminger

Sehlakahlake sa Robben e be e le lefelo la maleba la go romela batho ba go lwala ka hlogo, bahloki ba go hloka kudu ba go ba le malwetši a go se fole, bao ba ka bego ba tlišitšego kgatelelo mo baduding ba go phetšego ga botse ba Aforika Borwa. Ba tsentšha batho ba go hloka mahlatse ka sehlakahlakeng, kgole le mahlo le letswalo la batho, go bonagetše e le tharollo ya maleba gomme, go tšwa go 1846 go ya 1931, Sehlakahlake sa Robben gantšhi se be se šomišwa bjalo ka tanka ya khethollo ya setšhaba seo se sa nyakegego.
Ka bogareng bja bo1800, lepera le ile la wa. Bontšhi bja batho ba go swarwa ke lepera, bao ka bontšhi ba bego ba le baso e bile e le bahloki, e be e le sehlopha sa go hloka mahlatse e le ruri. La mathomo, e be e le batšwasehlabelo ba bolwetši bja go tšhoša (bjoo ka nako yeo bo bego bo se na go kalafi ye e tsebjago) gomme, sa bobedi, e be e le batšwasehlabelo ba setšhaba seo se bego se le sa go hlokomologa gomme se sena kutlwelobohloko gomme ba ba hlokomologa ka gore ga ba a hlweka le go ba kotsi. Le lehono, tsebo ya tlwaelego ya lepere e šišinya gore ke bolwetši bjo bo kotsi gomme bo tšhelelana kudu boo bo dirago gore menwana ya gago e we gomme letlalo le bole. Nnete, le ge go le bjalo, ga e tšhoše bjalo.
Ka Sehlakahlakeng sa Robben, bahlokomedi ba Sepetlele sa Kakaretšo ba thušitšwe batho ba lepera botse bjalo ka ge ba ka kgonago. Go tlaleletša go ba fa ditlolo tša go fetša bohloko tšeo di sa nyakegego tše maatla, go be go gopolwa gore meetse a lewatle a be a le mohola go bao ba phelago ka bolwetši bjo, gomme letangwana la maphoto le agilwe ka thokong ya kgole ya sehlakahlake moo ba bego ba hlapa. Mašaledi a letangwana le a bitšwa Dibata tša Bethesda, a sa bonagala lehono le meetse ao a emego, a maso ao a dutšego ka gare ga leswika la go thubega le le swereng leboto e kopane ke kgalagalo ya go tliša maikutlo a maatla a setšhaba seo se sa thakgalago. Batho ba lepera ba Kapa ka fao ba be tlošitšwe go ya kgole le ba lapa le bagwera bao ba ka be ba nago le bona, gomme ba lahlelwa ka sehlakahlakeng.

Maemo a bophelo ka Sehlakahlakeng

Maemo a bophelo ka sehlakahlakeng a be a le šoro. Kabo ya meetse e be e le ya ao a bego a ena le letswainyana, maemo a bosa a be a se na kwelobohloko, botee bo be le bja godimo kudu gomme malwetši a go swana le letšhollo di be di le godimo.
Ka bo1850, le ge go le bjale, palo ya malešadihlong a wele a mabapi le maemo a ka sehlakahlakeng gomme ba taolo ba be ba gapeletšega go raka le Mosupritendente. Ka bo1860, Suphritendente ye mpsha e lekile go mpshafatša kalafo ya digaswi, ka go tloša diketane le go bethwa ka tlhokomelo ya kalafo ya mošomong le tlhokomelo ya batho. Ditlabakelo di be di sa lekana ya lekana ka go nyamiša, le ge go le bjalo, le maemo a bagolegwa a be a se a tloga a lokafatša theko ya go aga meago ye mefsa. Hlabololo ya mathomo ye kgolo ya Sepetlele sa Kakaretše e dirilwe fela ka bo1890.
Ka 1931, Lliki ya Mokgatlo wa Ditšhaba wa Maphelo o boletše gore kgethologanyo ya kgapeletšo ya batho ba lepere e be e se sa ba ya maleba gomme e swanetše go tsenywa molawana wa ‘kgethollo’ ye e fasenyana wo o kgonego go dumelelal batho ba go fetela le ba se nago le malwetši. Bodudi bja motšwaoswere ba lepere ka Sehlakahlakeng sa Robben se bile sa tswalelwa ngwaga ona oo. Balwetši bao ba šetšego ba ile ba romelwa Sepetleleng sa Westfort, kgauswi le Pretoria.

Translated by Lawrence Ndou