Dintlhakgolo tša leeto la Sehlakahlake sa Robben

Go Namela go Sekepe

©David Fleminger

Ntlhakgolo ya leeto ka nnete ke go namela sekepe sa go ya sehlakahlakeng. Sekepe se tšea metsotso ye 30 ya go ya le go boa, gomme dipono tša Motse Kapa le Thaba ya Tafole di a kgahliša. Go bolela nnete, monamedi mongwe le mongwe o bonala a khuetša sekepeng ka ditšeadiswantša tša bona le megala ya dillathekeng ka lefela leka go gatiša selo se sa kgoparara se.
Ditšeadiswantšho tša bitio le tšona di tumile kudu, gomme leeto le le lengwe le le lengwe la sekepe le tšeiwa ka botlalo bja lona ka bonyane batšeadibitio ba lesomepedi – mohlamongwe se se e dirago leeto la sekepe la go gatišwa kudu lefaseng ka bophara. Ela hloko, le ge go le bjale, gore mawatle a ka ba makgwakgwa gomme go putla go ka ka phumulwa ge maemo a boso a se a maleba.
Dikepe ka bobedi ga bjale tšeo di lego ka tirelong di ka rwala batho ka bago 160 ka nako ye e tee, ke ka fao di nnago di tletše. Se se feletša ka go kgototšana le go gogagogana, kudukudu ge mophoto a le godimo gomme batho ba thekesela go tšwa thokong ye nngwe go ya ka thokong ye nngwe ya sekepe ka go nyaka go tšea pono. Sekepe se na le lebenkele le le nnyane la go rekiša dijo le dino, eupša dijo ga di apeiwe mo sekepeng. Bjalwa ga bo rekišwe mo tseleng ya go ya sehlakahlakeng, eupša bo a ibiwa tseleng ya go boa.
Ka tiragalong ye nngwe, ka morago ga leeto la go kgahliša go pitla tšhanele go tloga Motse Kapa, sekepe se ema boemakepeng bja Murray ka Sehlakhlakeng sa Robben. Gomme baeti ba tšwa go sepela go feta feta diswantšho tša mmala wa boso le botšweu tša go tora tša nako ye e fetilego ya sehlakhlake, go ya dipeseng tše emego.

Leeto ka pese

©David Fleminger

Ka morago ga go ipshina ka menyetla ya go sepela ka sehlakahlakeng ke nna. Pese ga e eme sego kae goba kae nako ye telele, gomme ga o a dumelelwa go fologa pese go utolla. Go na le nako ye e nnyane ye e lego gona le palo ye kgolo ya batho go sepedišwa. Godimo ga moo, go na le setšhaba sa batho ba 150 bao ba phelago ka sehlakahlakeng, gomme maphelo a bona a ka šitišwa ke sa moela wa baeng ba sepelago ka motseng wa bona. Ka ge go le bjalo, dipese di otlela ka go feta ka meha gore la bana ba selegae ge ba sepela go tšwa sekolong go ya gae ba tlwaetše difehlago tšeo di ba lebeletšego tšeo di halabago go tšwa mafasetereng.
Ka moso, Mosiamo wa Sehlakahlake sa Robben o beakanya go hloma leeto la go sepela la go ya sehlakahlakeng gomme, mohlomongwe, tsela ya dipaesekele tša thaba. Ge tše di ba gona, ka pelo ka moka ke tl go eletša gore o amogele tšhišinyo. O tloga o swanetše go sepela mabung a Sehlakahlake sa Robben go itemogela maatla a lefelo. Go tlatša tlhalošo ya setšhaba sa tikologo le leeto la tshepelo leo le sego mo molao la go ralala sehlakahlakeng di ka hwetšwa ka fase.

Ngwako wa Robert Sobukwe

Ge o tlogela boemakepe o feta dikgorwana tša khonkhoriti tšeo di rwelego leswao la sehlakhlake (lili) le moeno wa ka kgolegong wa nako ya kgethologanyo ‘We serve with pride. Ons dien met trots” (‘re šoma ka boikgantšho’). le kodutlo ye nnyane ‘O amogetšwe’ le yona e pentilwe ka thoko ga tsela ya botseno.
Poso ya sethunya sa mašole go tšwa Ntweng ya Bobedi ya Lefase e bonala ka boripana ka go la nngele wa gago, le bontšhi bja tšhireletšo ya godimo go hlagelela pele. Pese e tšwela pele ka go la nngele, eupša, e sabela diphenkhwini, ka pela e ema thoko le mabitla a kgale, kgauswi le leboto la ka kgolegong. A le mabitla a kgale lepere, gomme mabitla a bonala a senyega le masetlapelo a badudi ba ona ba go hloboga.
Boemo bjo bo latelago ke ngwako wa Robert Sobukwe, ye e beilwego bokgole bjo bo nnyane ka ntle ga motse. Ngwako wo mo nnyane kudu wa diphapoši tše pedi o bonala o le monnyane kudu gore o be e dula ke motho wa kgopara wa go swana le Sobukwe, eupša e be e le mo a bego a phela mengwaga ye senyane le bo nyaka go sa hlakane le batho. Dintlo tša dimpša go bapa le ngwako di okeditšwe ka 1976, ka morago ga ge Dikgaruru tša Soweto, dimpša tše di hlaselago di okeditšwego di tlišitšwego ka go thuša go fokotša tše mpšha tša go goroga.
Pese e tšwela pele go ya Kerekeng ya Good Shepherd. Moago wo o bonolo, wa botšhweu o hlamilwe ke Mohlomphegi Herbert Baker bjalo ka lefelo la go rapelela batho bao ba phelago ka lepera, bao ba bego e le baagi ba Sepetlele sa Kakaretšo. E be e se na dipanka gomme e na le mafensetere a ma nnyane kudu, gore bolwetši bo sa kgona go fetetša badudi ba bangwe. E agilwe ka 1895 gomme ke seemagale sa bosetšhaba.

Go otlela ka motse

Bjale o otlela ka motse, wo gape a tsebjago bjalo ka Irish Town. Ke hlakanele ya meago. Ye mengwe e na le letšatši kgwedi go tšwa go ka nako ya Victoria sehlakahlake e sa le sepetlele, ye mengwe e na le letšatši kgweid la mengwaga ya sešole ka nako ya Ntwa ya Bobedi ya Lefase. Gape go na le megao ye meswana ye mmalwa yeo e agetšwego setšhaba sa baletedi ba bego ba dula mo le ba malapa a bona ge e be e sa kgolegelo ya kgethologanyo. Meago ye ka morago e ba fetoga go ba ya go hloka sesego ye tibilego go swana le boradipolotiki ba Manešinale ba nako yeo, le kompo ye e agetšwego bašireletši bao ba sego ba nyala gomme e tšhoša kudu, le ge e le gore e sa le kaone kudu go feta sele ya ka kgolegong.
Bjalo ka karolo ya boineelo bja go laola bohwa le go lota, meago ka moka ya Sehlakahlake sa Robben e swarwa ka bogolo bonnyane ka maemo a setlogo a yona. Pente e dumelelwa go kgephoga gomme dimpshafatšo ga di a dumelelwa, ka ntle le dikaonafatšo tšeo di nyakegago gore swara meago e eme. Se ka moka ke sa maleba go musiamo, eupša ka go gongwe e dira gore bophelo bja batho bao ba dulago le go šoma mo bo sa tlwealega. Moago wa bolaodi, go fa mohlala, o agilwe go akaretša le lapa ya khonkhriti yeo e sa pentwago gomme ka maatla e sa ntše gopotša le kgolegelo ya kgale yeo e bego e ka gona. Le ka motseng, dilo ga di a dumelelwa go fetolwa, go swana le botšhabelo bja kgale bja basadi ba digaswi bo sa eme, e se nago selo e tlogetšwe, go ya dira kgalagalo ka khomolo ya mathatha.

Translated by Lawrence Ndou