Tšwelo Ya Pele
Go be go na le khutšo mo Highvela ya Afrika Borwa bontši bja 1700s. Go tloga fao, ka 1800s, Dihlopha tša thekgo tše pedi tše mpsha tša di ile tša fihla gomme se sengwe le se sengwe se ile sa senyega.Wa mathomo wa go tšwelela mo temaneng e be e le morafe wa Afrika ye e bitšwago matabele (moragonyana e be e bitšwa Ndebele). Ba be ba le setšhaba sa Mazulu ka tlaese ga Kgoši Shaka. Le ge go le bjalo, ka 1824, kgoši ya matabele, Mzilikazi o ile a ngangišana le Shaka gomme a tšhaba go etela Drakensberg le diketekete tša balatedi.
Matabele ga ba tšhabe selo gomme ba ba bogale; bao ba tšwela pele go kaonafatša mathata a ka gare. Le ge matabele ba dula kgauswi le Pretoria, dihlopha tša matebele ba tšhošetši naga gomme ba dira hlakahlakano ye. Nakong ye ya mathata e tsebja bjalo ka difaqane (yeo e amanago le eupša ga e swana le mfecane, tšeo di hlolegilego ka dilete tša lebopo tša).
Sehlopha Sa Bobedi
Sehlopha sa bobedi sa bahlasedi ba be ba fapana kudu. Ba be ba le makgowa bao ba sa ba sepela sepela mo Kapa e sale, go tloga ka ngwagakgolo. Ba bangwe ba ile ba tla go nyaka,ba bangwe e be e le bareri. Sa mathomo, batho ba, ba be ba le ba ba ntšho nnyana; ba be ba kgotleletše ke setšhaba sa gae, bao ba rekišitšwego le bona e be ba ba felegetša go tsoma mo nageng ya hinterland.Ka 1834, le ge go le bjale, Great Trek e thomile le elelago e ile ya ba nanyago moela ya makgowa. Trek e be e le ditlamorago tša go se kgotšafale tša maburu le pušo ya Brithane (le go tlošwa ga bokgoba) mo Kapa, le iconoclastic balemi ba maburu ba tšere sephetho sa go tlogela koloni go hloma tshepedišo ye mpsha ya naga yeo ba ka kgonago go buša ka go phagama. Di Trekkers tše mmalwa di ile tša phatlalala ka gare go nyaka eden ya bona.
Ye nngwe ya diphathi tše, ka tlase ga boetapele bja Andries Hendrik Potgieter ba ile ba fihla mo Vredefort ka 1836 gomme ba thoma go hloma dipolasa tše kgolo, ka tlalelo ya batho ba gae. Go be go na le kgwebo, ge le ge go le bjalo, ka gobane dithunya tša maburu di laeditše go ba le mohola go bathon kgahlanong bja matabele. Le ge go le bjalo, seemo se e be se tlatše ka thulano.
Hlaselo
Dilo tše di ba pele ka morago; ngwageng yola ge malapa a maburu mmalwa a bolailwe kephuruphuša ya matebele, le bana ba bararo ba ile ba golega. Tlhaselo e ile ya direga mo pankeng ya Leboa ya Vaal River, kgauswi kudu le toropo ya selehono Parys.Andries Hendrik Potgieter o be a befetšwe gomme o rometše palo ya mekgatlo ya go otla matabele polao. Ka lebaka la se, le ditlhaselo tše dingwe, Mafelelong, Mzilikazi o ile a tšwa mo seleteng a ya Leboa la Limpopo go hloma tšhelete ye mpsha kgauswi le Bulawayo.
It’s Potch!
Ka 1837, mola re boa go tšwa ntweng kgahlanong le matabele yeo re fentšego, Potgieter o ile a lemoga pele dipanka tšaa Mooi (Pretty) noka gomme a tšea sephetho sa gore e tla ba lefelo le le bose la torop. Ka 1838, ditsela tšeo di be di adilwe le dintlo di agilwe. Ka maswabi, sehla sa pula ya 1840 se bontšhitše gore madulo a hlomilwe ka mo lefelong la go thapa, gomme torope ye mpsha e ile ya hlongwa mo saeteng e kaone; dikilometara tše 11 - go tšwa go Oudedorp (toropo ya kgale). Ka morago ga go bala maina a mmalwa, motseng wo e be e bitšwa Potchefstroom (mafelelong ba nagana gore go be le kgoši potgieterâ)Potch (bjalo ka ge tsebega) e bile mmasepala mathomo wa maburu wa Leboa la Vaal River. Ka morago ga go saena tumelelano ya santa ka 1852, e ile ya ba kapetlele ya ba mathomo ya Zuid Afrikaanse Republiek (South African Republic goba Old Thransvaal). Ka fao, e be e le lefelo le bohlokwa kudu. Mopresitente wa mathomo wa Zar o tšere kano ya gagwe mo Potch. Molaotheo wa ZAR o ile wa ngwalwa. Vierkleur (Fologa ya semmušo ya Folaga ya Zar) e hweditše le airing ya bona ya mathomo mo potch. Kuranta ya mathomo ya Transvaal e ile ya gatišwa mo potch. Morutiši wa mathomo wa Leboa o be a dula mo potch. Gwa potch!
Madimabe ke gore tšhelete ya Zar ba ile ba tloga ba ya Pretoria ka 1860, ba tlogela potch ka go tonya. Toropo e tšwetše pele go ya go ye kgolo ya temo, meepo le Senthara sa thuto.Translated by Lebogang Sewela