Xana Hibyihi Vuswikoti Lebyintsongo Lebyi Lavekaka e Purasini?

©Andile Bhala
Eka mapurasi, aku laveki ntsena vuswikoti byotala ntsena (xikombiso kungava ku chayela movha, ku sawutisa, ku cheleta kumbe ku hunguta swimilani) kambe na vuswikoti lebyintsongo kufana nakukota ku burisana kahle, ku kombisa kutsakela kun’we naku tshembheka. Tsundzuka leswaku xin’wana na xin’wana lexi uxi endlaka xivula swokarhi eka un’wana. Tiyisisa leswaku leswivulaka swona swa tsakisa eka munhu un’wana.
Hileswi swikombiso swa vuswikoti byintsongo lebyi lavekaka kuva u humelela kuva n’wa mapurasi.

Vana na Kutsakela

Ku kombisa kutsakela ka wena switaku fikisa ekule swinene evuton’wini kutlula xilo xin’wana na xin’wana lexi ungana xona evuton’wini. Ku kombisa kutsakela swivula kutiyimiselanaku tirha hi matimba. Tiyimiseli ku endla mintirho yo engetelela naswona unga gunguli. Ku kombisa kutsakela swiendla leswaku kuva kahle nale ka vanhu lava u tirhaka navona.
Ungati endli onge wena u tiva ngopfu. Loko uri eka xitulu xale henhla, ungava ungari murhangeri hikwalaho ka xitulu xa wena. Utava murhangeri loko vanhu va langutela eka wena. Vana xiphemu xa xipanu kutani u kombisa vurhangeri uri eka ntlawa walowo. Loko vaku tshemba naswona vativa leswaku wa khathala hi vona, vata ku endla murhangeri wa vona kutani valandzelela xikombiso xa wena.

Kombisa Matirhelo Lawanene

Xana swivula yini matirhelo lawanene? I kutsakela ka wena eka ntirho wawena. Swivula leswaku u endla ntirho wawena hi vurhonwani. Tshama na xibukwani na xotsala leswaku uta tsala leswi uhlanganaka na swona kumbe kutsala swivutiso.
Languta minkateko yo dyondza kutani u endla kutlula leswinga languteriwa hi wena. Emakumu ka siku, awu endleli muthori wawena, uti endlela ari wena n’winyi.

Tshembeka Himinkari Hinkwayo

Ku tshembeka naku tshembiwa swina vuxaka lebyikulu, hambi leswi swingariki xilo xin’we. Loko u tshembekile himinkarhi hinkwayo, muthori wawena na vanhu lavanga ekusuhi nawena vataku tshemba.
Munhu un’wana na un’wana u endla swihoxo, kambe ndlela leyi munhu ati khomisaka xiswona loko atirhana na xihoxo hiswona swi hetelelaka swiri na nkoka kutlula xihoxo hi xoxe. Loko u endla xihoxo - lexikulu kumbe lexintsongo - byela muthori wawena. Teka vutihlamuleri. Muthori wawena uta swi amukela naku tsakela kutiyimisela ka wena xikan’we na xivindzi lexi ungana xona kuva u yima emahlweni ka yena kutani u tisola.

Tirhisa Nkarhi Wawena

Eka purasi, kuva uri nkarhini swina nkoka swinene. Kahle kahle, ringeta ku hatlisa u fika entirhweni masiku hinkwawo. Loko u suka namadyambu, tiyisisa leswaku swilo hinkwaswo switshamisekile. Hiku endla leswi, u kombisa kutsakela loku ungana kona. Timinete tetiya tintsongo atitisi kuhambana lokukulu eka wena kambe swinga tisa ntsako lowukulu eka muthori wawena. Hiletlhelo uti dyondzisa kuteka vutihlamuleri naswona ungava urikarhi uti lulamisela xitulu xavu mininjhere.
Tshama urikarhi u fika hinkarhi loko uri na tinhlengeletano. Xikombiso, lok u ehleketa leswaku switaku tekela 30 wa timinete ku fika kona, suka kusele 45 wa timinete kungase fika nkarhi wa nhlengeletano.
Vana na tinomboro ta munhu loyi uyaka uya hlangana na yena naswona un’wi tivisa loko ko humelela swin’wana leswinga ku hlwerisaka.

Endla Ntirho Hindlela Leyinene

Tiyisisa leswaku u kuma vuxokoxoko kahle-sweswo swinga vula kuhambana exikarhi ka kutsandzeka naku humelela. Loko u nyikiwe ntirho ku wuendla, tiyisisa leswaku wu endliwa kahle naswona hi mfanelo.
Ku endla swilo hindlela leyinga fanela aswifani naku sala/sariwa endzhaku. Loko uri na vanhu lava kutirhelaka, tiyisisa leswaku vativa ntirho wa vona naswona wa vatshembha. Vapfumeleli kuva va teka swiboho eka ndzhawu leyi vangana vutihlamuleri eka yona.

Vana Mupfuni

Loko u vona munhu loyi a lavaka ku pfuniwa hi ntirho, n’wipfuni. Aswina mhaka leswaku ntirho wakona i yini kumbe hiyena mani. Kombisa leswaku wa khathala hi yena-nawena unga lava kupfuniwa hivona siku rin’wana.
Mudyondzi wa Former Future Farmer Lunga Ndwandwa u endla nkomiso wa vuswikoti lebyintsongo lebyi lavekaka e purasini hindlela leyi: ‘Rirhandzu i xilo xa nkoka swinene. U fanele ku rhandza leswi u swiendlaka. Swikhumba kutsakela ka wena naswona swi olovisa vutomi bya wena. Tshama uri wosungula ku fika entirhweni kutani uva wohetelela ku famba uya kaya. Tirha onge kova bindzu ra wena, hikuva loko u endla tano siku rin’wana utava ukarhi u titirha.’

Translated by Ike Ngobeni