Ntokoto wa Xihlawu Hlawu-Kuringeta Kususiwa hi Nkanu

Beauty Skefile wa vaaki vale Khayelitsha va holova na maphorisa, xikanwe naku tsutsuma timbyana ta vona, hinkarhi wo ringeta kuva susa e Crossroads, Cape Town, hiva 1980s.

Mukhukhu e Crossroads

©Eric Miller

Endzhaku ka malembe nyana, ndyangu wa hina wu rhurhele e Crossroads kuya aka mukhukhu kona. Crossroads i ndzhawu leyikulu ya mukhukhu naswona khale akuri nhova leyikulu, kambe ahiri mindyangu yosungula ku tshama kona. Minkarhi leyi ayi tika swinene. Kuringana malembe - andzaha tsundzuki kahle, kumbe 6, kumbe 8 nhungu — ahi tshama ka mukhukhu lowu awu khomeleriwe hi timhandzi.

Kambe a hi fanele ku tumbela masiku hinkwawo naswona ahi fanele kusuka eka ndzhawu yinwana kuya eka yinwana hikuva maphorisa ava tshama vari kuhi laveni. Avanga hi lavi e Crossroads. Ava vula leswaku Cape Town ayiri ya valungu naswona mikhukhu ayinga laveki. Ava tshama varikarhi varingeta kuhi hlongola.

Mixo wunwana na wunwana ahi fanele ku wisa mukhukhu loko vakamberi wa maphorisa anga se fika. Kutani hiya tumbeta hinkwaswo leswi ahiri na swona ehansi ka maribye. Leswi akuri kusivela maphorisa leswaku vanga onhi nhundzu ya hina. Loko se vafambile, ahita sungula kutlhela hi aka nakambe.

Ahi fanele ku endla leswi masiku hinkwawo kuringana 4 wa malembe lawa ya landzelaka hikuva loko maphorisa vakuma mikhukhu ya hina ava mbindzimuxa naku onha nhundzu ya hina. Hi hetelele hi rhurhela kunwana, hikuva maphorisa ava hi vuyela. Ava ta na timbyana ta vona. Nkarhi wunwana vata fika ni mixo, ni nhlekani kumbe na vusiku, minkarhi yotala ava fika hi nhlayo yale henhla.

Musecho wa Maphorisa Navusiku

©Eric Miller

Loko maphorisa va fika navusiku, nkarhi wunwana ahiva hinga ambalanga naswona a hi tsutsumisa sweswo hikuva timbyana ta vona ati hi hlongorisa. Ahi fanele ku suka hiku tsutsuma, handle kaswona timbyana tita hi luma. Siku rinwana ndzi wile kutani mbyana yindzi luma nenge. Andzi kwatile swinene naswona andziri ekurileni. Mbyana ayindzi lume kambirhi.

Andzi nga switivi leswaku hi onhe yini, avanga lavi kuhi nyika ndzhawu yo tshama eka yona, handle ka kuhi hlongorisa hi timbyana. Ahikota kuvatwa loko vari ekuteni laha mimovha ya vona ayi rhasa yiku 'Whee, whee, whee'. Munhu wosungula kuvatwa ata huwelela aku, 'Kubomvu', leswivulaka 'Ku tshukile, vale kuteni!' Akuri xilemukiso, hina vanhu vantima ahi lemukisana.

Maphorisa ya Mbindzimuxa

©Eric Miller

Siku rinwana 5 kumbe 6 wa maphorisa vafikile, nkarhi wunwana kuta 20 kumbe kutlula. Hiva vonile kutani hi tsutsuma, va humelela hile ka tlhelo lerinwana. Hitsutsumile nakambe, kambe nakona laha ahiya kona avari kona. Phorisa leri ari khomile ndzhawu leyi akuri wanuna woleha wa misisi ya ntima na xikandza xoleha loyi avitaniwa Mr Basson.

Ahi nwi tiva Mr Basson hikuva a tshama ari ekuteni naswona a rhuketela no huwelela minkarhi hinkwayo. A hi nwi chava swinene. Rosungula loko vata andzaha etlele. Ndzi twe huwa yikulu ya vanhu lava ava huwelela vakwatile. Loko ndzi humela e handle, ndzi vone vanhu votala varikarhi va sukumeka Mr Basson. Kambe maphorisa vavuye vata vatele swinene laha vanga mbindzimuxa mikhukhu hiti bulldozers. Avari na matimba kuhi tlula, na timbyana, swibalesa na michini ya vona.

Timbyana akuri tona leti ati chavisa kutlula swibalesa hikuva timbyana ati hi hlongorisa tihi luma. Endzhaku ka nkarhi vahi tshikile, Ava ringeta ku hi chavisa.

Loko vahi khandziyise tilori ta vona letikulu ta mfumo. Ahi tele ngopfu kambe avahi sukumeta, vahi sukumetela endzeni ka tilori leti. Ahingari na nkarhi woteka nchumu lexi axiri xa hina. Hifambile hikongoma kusuhi nale Stellenbosch, laha muchayeri anga yima alava kukuma mafurha ya lori. Ahiri le ndzhaku hirikarhi hi yimbelela swinene.

Loko lori yiyima ahi bukutela timbati ta yona. 'Xana milava yini?' Kuvutisa wanuna loyi. 'Hi lava kuya exiyindlwanini,' Hi hlamula. Uhi pfumelerile hi chika, hisuka hi tsutsuma naswona hikombela ti lifiti hi tlhelela e Crossroads, hinkwerhu ka hina. Loko hi fika hikume leswaku swilo swahina aswahari kona eka ndzhawu leyi hinga swisukela kona.

Vavasati va Black Sash

©Eric Miller

Va Black Sash na Red Cross vahi pfunile swinene. Nkarhi hinkwawo loko maphorisa vambindzimuxa mikhukhu ya hina kumbe yitshwa, va Red Cross ava hi tisela supu na swakudya swinwana. Kasi vavasati va Black Sash avatata na xipikara naswona vahivitana leswaku hi hlengeletana. Eka nhlengeletano hiva byele hinkwaswo leswi aswi humelela eka hina.

Vaye eka van’watipolotiki vava vutisa leswaku hikokwalaho ka yini vatshika maphorisa vahi hlongola no mbindzimuxa mikhukhu ya hina hikuva akuna laha hingataya kona. Endzhaku ka sweswo vavasati va Black Sash vavuye vata hibyela leswi vanga byela van’watipolotiki swona.

Kusukela kwalano maphorisa vahi wisisile nyana. Vavasati lava ava lwela hina nahina ahitwa xiyimo xi antswa nakuva xinga bihangi ngopfu. Leswi swi endle leswaku hiswitwisisa leswaku valungu ava fani hinkwavo. Vanwana va kahle kasi vanwana avalavi munhu wa ntima ekusuhi na vona.

Translated by Ike Ngobeni