Nkoka wa Xivumbeko xa Misava

Xivumbeko xa misava xina xiave swinene eka kunona ka misava, nhlohletelowaku gandleka xikan’we naku khomeka kukatsa naku rimeka-leswi olovisaka ku gandliwa. Tlhandlakambirhi, xivumbeko xa misava xikan’we na vukona bya vumba hi swin’wana swankoka ku tiva nhlayo ya moya e misaveni xikan’we na vuswikoti byaku khoma mati- ndlela leyi swi olovaka hikona ku hlayisiwa ka mati emisaveni.

Xivumbeko xa Misava

©United States Department of Agriculture

Xivumbeko xa misava swivula vukulu bya ribyani leswinga kona eka misava. Xikombiso, swiphemu swa sandi swikulu nyana kutlula leswinga eka vumba. Swiphemu swa sandi swisukela eka 0.05 kuya eka 2.0 mm, kasi leswintsongo swa swona swile xikarhi ka 0.002 na 0.05 mm hiku anama loko swiphemu phemu swa vumba swile hansi ka 0.002 mm hi vukulu. Gravel kumbe swiphemu swa maribye swikulu nyana eka 2 mm naswona aswi tekeriwi enhlokweni loko ku langutisisiwa xivumbeko xa misava.
Kuya hi xivumbeko, misava yinga vekiwa eka mintlawa ya mune leyinga: sandi, silt, loamy na vumba. Ntlawa wa misava wuhlahluviwa hikwalaho ka vukona bya swiphemu swo hambana hambana swa misava.
Misava ya sandi yina xivumbeko xotiyela loko vumba byi vevukile naswona yina swiphemu phemu swintsongo swa vumba. Swiphemu phemu swa vumba swa damarhela naswona swi endla leswaku kuva na swiphemu swotiyela leswi vonakaka swa misava, se misava leyingana 20% ntsena ya vumba yingava misava ya gummy clayey. ‘Loam soil’ yivula leswaku misava leyingana sandi, silt na swiphemu swa vumba. Xikombiso, misava ya sandy clay loam yina kwalomu ka 30% ya vumba, 50% sandi na 20% ya swiphemu swa silt.

Ndlela yo tiva Xivumbeko xa Misava

Loko yiri e nsin’wini, teka kwalomu ka misava leyi ringanaka xandla kutani u engetela mati nyana leswaku yita endla xibolwani. Loko woka unga koti ku endla bolo, swivula leswaku misava yina sandi. Ringeta xivumbeko xa misava yoleyo hi mavoko kutwa loko yiri na sandi (sand), silky kumbe floury (silt) kumbe plastiki (clay).
Laboratory yinga kambela xivumbeko xa misava kambe n’wamapurasi anga tirhisa maendlelo lawa vange i ‘sausage method’ kutiva xivumbeko xa misava eka purasi ra yena. Valavisisi va South Africa’s Water Research Commission va hlengelete maendlelo lawa yo olova ku kambela naku tiva xivumbeko xa misava:
Sandi
Misava ya Sandi yina vumba lebyinga ehansi ka 10%. Ayi endli ‘sausage’ kambe, kuya hi vukona bya vumba eka yona, yinga endla xivumbeko xa bolo.
Loam ya sandi
Yina 10 - 15% wa vukona bya vumba. Swiribyani iswa xiyimo xale xikarhi naswona swinga hangalasiwa evokweni exikarhi ka rintiho ra khudzu na rintiho ra vumbirhi. Swi endla ‘sausage’.
Sandi ya loam
Yina 15 - 20% wa vukona bya vumba. Yinga endla ‘sausage’ yo bumbula kambe ya phemeleleka loko yitshikeleriwa.
Sandi ya vumba bya loam
Yina 20 - 35% wa vukona bya vumba. Yivumbeka ku endla ‘sausage’ kambe yiphemeka loko yi endliwa xivumbeko xa U-shape.
Vumba bya loam
Yina 27 - 40% ya vukona bya vumba. Yi endla xivumbeko xotiya xa U-shape, kambe yinga phemeka loko yi endliwa xirhendzevutani kumbe doughnut.
Sandi ya vumba
Yina 35 - 50% wa vukona bya vumba. Yi komba vukona bya vumba, kambe yiva naku tiyela nyana loko yi chukuchiwa. Yiphemeka loko ku endliwa xirhendzevutani.
Vumba
Yina ku tlula 50% ya vumba. Misava yi endla xivumbeko lexinga pandzekeki naswona yikomba mpfumaleko wa kutiyela.

Swibyariwa na Xivumbeko xa Misava

Xivumbeko xa misava xihlamusela rivilo leri mati ya nghenelelaka hikona eka misava naswona swihlamusela nakambe ndlela leyi mati yavaka kona kuva ya kumiwa hi ximilani. Swiphemu phemu swa sandi eka misava swi endla leswaku mati ya kota ku nghenelela kahle emisaveni na ndzhongho wa misava. Misava ya sandi yina vuswikoti byintsongo byaku khoma mati kutlula misava ya vumba se mati na swononisa misava swinga cheriwa himinkarhi eka misava ya sandi kutlula ya vumba.
Swononisa misava naswona swifayeleleka hiku hatlisa swinene eka misava leyingana sandi yale henhla hikuva kuna moya wotala swinene eka misava leyingana swiphemuphemu leswikulu- ku bola ka swononisa swilava kuri na moya. Ku engetelela kwalano, misava leyi tswongaka mati yina nhlayo yale henhla ya moya, leswi hoxaka xandla eka kuva kuri na timintsu ta swimilani leti hanyeke kahle.
Misava leyingana vumba byotala yinga hlayisa swinene swakudya na mati yotala hikuva misava leyingana swiphemu phemu swintsongo swa vumba yina ndzhawu yikulu leyi pfalekeke. Swiphemu phemu swa vumba swi negatively charged naswona swina ti ions ta positive kutani swikota ku khomelela swinene kumbe ku tswonga, swakudya leswinga positively charged swofana na ammonium (a nitrogen-compound), potassium, calcium, magnesium xikan’we nati trace elements tin’wana.
Vuswikoti bya misava byo kondzelela kucinca ka pH switala ku kombiwa hi vumba na swakudya leswinga eka misava yoleyo.

Ku Antswisa Xivumbeko xa Misava

Hivumbirhi misava ya sandi namisava ya vumba yinga antswisiwa hikuva yi katsiwa na swononisa misava swofana na compost, masalela ya swibyariwa, manyoro ya swifuwo, matluka yak hale, matluka lawa tsemeleriweke xikan’we na makamba ya matsavu.

Translated by Ike Ngobeni