Misava leyi Hanyeke Kahle hi Nhlayiso wa Vurimi

© Marinda Louw
Kuna kutlakuka lokukulu swinene eka ku lemukisiwa ka nkoka wa misava leyi hnayeke kahle, leswi swi endle leswaku kuva na, nhlayo leyi tlakukaka ya van’wamapurasi leyi hlayisaka maendlelo lawa lavekaka ya swavurimi. Maendlelo lawa ya akiwe e henhla ka tiphuphu tinharhu, nhlayiso wa misava, swimilani swo engetela na ku cinca cinciwa ka swimilani.

Nhlayiso lowu Amukelekaka

Nhlayiso wa misava wusunguriwile e USA hi nhlayo yale henhla kwalomuya kava 1970s naswona wu hangalaka na matiko yan’wana, kukatsa na Afrika Dzonga. Laha nhlayiso wa ntolovelo akuri kuva misava yi rimiwa, yitirhiseriwa disk kumbe yi pfuxetiwa, leswi kavanyetaka xivumbeko xa misava naswona endzhaku ka nkarhi swita endla leswaku kuva na kuya e hansi ka xivumbeko xa miasava na nkhukhulo wa misava.
Switlhela swiva na xiave xo biha swinene eka makhomelo ya mati hi misava yoleyo leswi fambelanisiwaka swinene na ku onhaka ka swiphemu swa misava leswi pfunaka.

Laha hi nhlayiso wa ntolovelo, misava yi kavanyetekaka kantsongo. Hinkarhi wo byariwa ka swimilani, laha nhlayiso wo hlawuleka kumbe vabyari lava tirhisaka disk vahalaka kumbe kutsema kantsongo misava laha kufaneleke kuva ku byariwa kona kufikelela eka vuenti lebyi lavekaka ntsena. Ku byala xikan’we na kunonisa misava naswona swinga endliwa hinkarhi wun’we.
Ku sivela nkhukhulo wa misava, nhlayiso wa matimba lowu endliwaka hi van’wamapurasi wufanele ku tlakusiwa xikan’we naku tirhisa thekinoloji ya GPS kutiyisisa leswaku switirhisiwa leswi tirhisiweke hinkarhi wa vuhumelerisi eka lembe rin’wana na rin’wana swahari eka ndzhawu leyi a switshame eka yona, swifamba laha aswi famba hikona ehansi ka misava.
Ku pfumaleka ka nhlayiso i ndlela yale kule swinene yaku hlayisa kantsongo, laha kungo endliwa ndzhawu yintsongo swinene yoka yinga anamangi emisaveni laha mbewu na manyoro swingata vekiwa kona.

Swimilani swo Engetelela

©Francois Viljoen
Van’wamapurasi vakhale vangava va hise nhova endzhaku ka ntshovelo leswaku nhova leyinga lavekeki yita herisiwa. Van’wamapurasi lava hlayisaka vona ava hisi nhova, kambe vasiya masalela ya swimilani emisaveni, maendlelo lawa hi xilungu ya vitaniwaka “stubble retention”. Stubble retention yina mimbuyelo yotala swinene. Swinga endla leswaku:
Swisivela nkhukhulo wa misava hi moya na mati.
Swi engetelela ku nghena ka mati xikan’we na makhomelo ya mati hi misava.
Swihunguta kuhaha ka mati emisaveni.
Swi engetelela swakudya swa ntumbuluko emisaveni.
Swi sirhelela swakudya swa misava eka maxelo yoka yangari kahle.
Switirtha tani hi vutshamo na swakudya eka swin’wana leswi pfunetaka misava.

Ku Cinca Cinca Swimilani

Ematshan’weni yaku kubyariwa swimilani leswi fanaka minkarhi hinkwayo, lembe na lembe eka xiphemu xa misava yin’we, van’wamapurasi lava hlayisaka misava va byala swimilani swohambana hambana. Vata langutisisa swimilani swohambana hambana leswinga ringanela misava yoleyo laha va rimaka kona kutani va cinca cinca swimilani leswi.
Exifundzheni xa Western Cape, tani hi xikombiso, swibyariwa swofana na koroni, canola, barley, lupines, medics nati lucerne i swikombiso swakhle swinene swa swimilani leswi swinga nghenisiwaka eka nxanxamelo wa swimilani leswinga cinca cinciwaka. Swa nkoka ahiku byala swimilani swa lembe hinkwaro leswi welaka eka ndyangu walowo eka misava yoleyo kutlula malelmbe mambirhi. Maendlelo lawa yo cinca cinca aya fanelanga ku endliwa hi ndlela yohlawuleka kambe aya tekiwi tani hi mpfuneto wa vulawuri. Van’wamapurasi vanga tekelela maendlelo lawa hikuva ya laveka, xikombiso loko hiloko kutshuka kuve na nhova kumbe xiphiqo xa mavabyi yokarhi.
Xikongomelo xaku cinca cinciwa ka swibyariwa ikuva ku herisiwa mavabyi lawa ya tshamaka yari eka misava lawa ya fambelanaka na ku byala swibyariwa leswi fanaka minkarhi hinkwayo. Kuna swihadyani swokarhi xikan’we na mavabyi yokarhi lawa ya fambelanaka na swibyariwa swokarhi, leswivulaka leswaku loko u byala ntsena swibyariwa leswi swita endla leswaku kuva na kukhomelela ka switsotswana kumbe mavabyi yalayo. Hikuva u byala swin’wana, swihadyani leswi swita sala swingari na swakudya leswingata endla leswaku swihunguteka.
Ku cinca cinca swimilani leswi byariwaka van’wamapurasi vatirhisa mimirhi yo hambana hambana kutiyisisa leswaku akuna nhova leyinga lawulekeki, leswi eku heteleleni swi endlaka leswaku swinga kondzeleli murhi wa mitsembyani. Mirhi leyi tirhiseriwaka byasi, tani hi xikombiso, yingaka yinga tirhiseriwi koroni leyi byariweke tani hileswi yinga hlaselaka koroni hinkwayo.
Van’wamapurasi, hambi swiritano, vanga tirhisa mirhi ya byasi lebyi loko ku byariwa swimilani leswingana matluka lawa ya anameke. Leswi swa endliwa nale ka mirhi ya swimilani leswingana matluka lawa yokulu, kambe leswi swinga tirhisiwa lah kunga byariwa koroni.
Loko kutirhisiwa mirhi ya swimilani himinkarhi hinkwayo landzelela swiletelo kutani u cinca cinca switirhisiwa sweswo leswaku kungavi nakuva ku toloveriwa switirhisiwa swoleswo.

Translated by Ike Ngobeni