Mmu wo Itekanetšego ka Bolemi bja Pabalelo Ya Tlhago

© Marinda Louw
Go godiša temošo ya bohlokwa bjo bogolo bja mmu wo khwekilego, go feleletša ka palo ye kgolo ya balemi ba šomiša mekgwa ya tlhago ya go lema. Mokgwa wo o e theilwe godimo ga dikokwane tše tharo, e lego go lema ganyane fela, dibjalo tše di šireletšago mmu le phetošopšalo.

Go Lema Ganyane Fela

Pabalelo goba go lema ganyane fela go tsebišitšwe mo Amerika ka tloga ya magolo ka bo-1970, go tloga fao ya phatlalala ka ntle go dinaga tše dingwe, go swana le Afrika Borwa. Ka mokgwa wa go lema wa ka mehla, mmu o a lengwago, goba o dirwa ka sekotlelopulugu go o a kgaolwa, gomme e ka senya popego ya mmu e be ka nako go hlola tshenyego ya mmu le kgogolegommu. Gape e na le seabe se sempe go meetse a mmu ao a na lego bokgoni bja go boloka meetse ebile e amana le tshenyo ya diphedinyana tše nnyane tše di holago mmu.
Ka mokgwa wa go lema wa pabalelo mmu o šišinywa ganyane fela ka moo go kgonegago. Ka nako ya pšalo, meno goba dišireletšapapetla tša pabalelo tše kgethegilego di tla no nngwaya fela goba go sega mmung ka direi tša pšalo go botebo wo nyakegago. Pšalo le monontšha di ka dirwa ka nako ye tee.
Go ila kgogolegommu, balemi ba pabalelo ya tlhago ba tla tšwela pele ba thima go diriša theknolotši GPS go netefatša gore didirišwa tše di šomišwago nakong ya tšweletšo, ngwaga o mongwe le o mongwe, ka mehla di sepetšwa ka dithoto ya swana ka gare ga naga. Zero Goba no-tillage ke mehuta wa go lema ganyane fela, moo tselana e dirwa ka llaga ya mmu, ka fao peu le monontšha di beiwago.

Dibjalo tše di Šireletšago Mmu

©Francois Viljoen
Balemi ba mo nakong ye e fetilego ba be ba fiša mašemo ka morago ga puno go tloša mengwang. Balemi ba pabalelo ya tlhago ga ba tšhume mašemo ya bona, eupša ba tlogela mašaledi a puno mašemong, setlwaedi se se bitšwa poloko ya mašaledi. Poloko ya mašaledi e na le mehola ye mmalwa. Go ka no:
Phefo le kgogolego ya meetse
Oketša tsenelelo ya meetse le bja mmu bja go boloka meetse
Fokotša moyafalo
Go oketša dibolang mmung
Go šireletša diphedi tša mmu go maemo a godimo a klimate
Go šoma bjalo ka madulo le dijo tša mohola

Phetošopšalo

Bakeng sa mono-cropping, fao dibjalo tše tee di bjalwago ngwaga ka ngwaga ka go šielana mo tšhemong ye e itšego, balemi ba pabalelo ya tlhago ba šomiša mokgwa wa phetošopšalo. Ba tla lekola dibjalo tša go fapafapana tšeo di swanelago tšweletšo ya bona ya tikologo gomme e be ba dikološa dibjalo tše.

Mo Kapa Bodikela, go fa mohlala, korong, bali - canola, dinawa, lupines, lesereng le lesereng ke mehlala ya dibjalo tše di ka tsenywago go phetošopšalo. Se se bohlokwa ke go se bjale dibjalo tša ngwaga ka ngwaga go tšwa go lapeng la go swana mo nageng ya go swana go feta mengwaga ye mebedi. Phetošopšalo ga e a swanela go fokotšwa ka maswika, eupša e swanetše go bonwa bjalo ka thušo ya taolo. Balemi ba e tlwaetša ge go nyakega, go fa mohlala, ge mengwang goba mathata a malwetši a tšwelelela.
Nepo ya phetošopšalo ke go fediša malwetši ao a amanaog le mono-cropping. Diphedi tše itšego le malwetši a amanago le dibjalo tše di itšego, ka fao ge o bjala dibjalo tše fela e tla feletša ka katafalo ya diphedinyana tše. Ka go bjala se sengwe, diphedinyana tše, di tla ba ka ntle le mothopo wa dijo gomme se se tla feletša se dira gore di phuhlame.
Phetošopšalo e dumelela gape balemi go diriša dibolayangwang tša mehuta ya go fapana tša go boloka tokumente ya mathata a ngwang, gomme ka morago e thuša go šitiša tlhabollo ya dibolayangwang. Go fa mohlala, bjang bja dibolayangwang, ga bo kgone go dirišwa ge korong e bjetšwe ka ge e tla senya korong. Le ge go le bjalo, balemi ba ka šomiša bjang ge dibjalo tša tlakalaphara dibolayangwang di bjetšwe. Se se ama le ditlakalaphara tša mašemong. E ka se kgone go dirišwa go dibjalo tša tlakalaphara, eupša e ka dirišwa ka nako ya tšweletšo ya korong.
Ge o diriša dibolayangwang, ka mehla o swanetše go latela ditaelo gomme o fetole ditšweletšwa le ditswaki tša go fapana go thibela twantšho ya dibolayangwang.

Translated by Lebogang Sewela