Umsebenti Wetandla weBuhlalu wemaNdebele emaNdzundza

Atiwa Kancono Ngemsebenti wabo weTandla

©Dr Peter Magubane
Lama Ndzundza Ndebele atiwa kancono ngemisebenti yetandla tawo, tintfo letifanako, kwakha nemabala lasetjentiswa ekuhlobiseni (lokwentiwa besifazane) kanye nemsebenti webuhlalu. Imidvwebo yengetetela kwakheka lokuhlukene kaningi kanye nemibhalo: kusebenta lokwengetiwe kwenteka ngekufundvwa kwetintfo letisheyiphile, tintfo tendalo letifana netimbali, tinyoka, tinyoni kanye netilwane letincane. Etikhatsini letindzala, imibhalo yemabhilidi, tigayotemoya kanye netindiza kwakusetjentiswa. emaNdebele akucala bekatsembele etintfweni tendalo (intfutfu, umlotsa kanye nelibumba) ngemibala etintfweni tekuhlobisa tabo. Ngekufika kwebatsengisi labamhlophe, nomakunjalo, babenemvumo yetintfo letiningi tabopende bemibala, lesekusetjentiswa lamuhla.
Ngekwesintfu, besifazane banikela ngesikhatsi sabo etintfweni temisebenti yetandla tabo ekupheleni kwelikwindla kanye netinyanga tebusika, ngesikhatsi kuhlanyela, kususa lukhula kanye nekuvunwa kwemabele kanye nenhlanyelo yemmbila sekuphelile, futsi kunelinani lelivakalako lesikhatsi. Phindze loku sikhatsi semnyaka lapho benta umssebenti wabo lomuningi webuhlalu, bahleti ndzawonye etindzaweni tabo letisemakhaya, bativisa ngebudlelwane nalabanye besifazane kanye nekufutfumala lokukahle kwelilanga lasebusika. Umsebenti webuhlalu, nomakunjalo, kwakungasiyo intfo yasebusika, ngoba wawuphindze wenteke ngesikhatsi lesitfolakele ehlobo nasentfwasahlobo.

Tintfo Tekuhlobisa Letiningi

©Dr Peter Magubane
Lichinga lelihle noma kwengeta ngebuhle lobugcokwa besifazane bemaNdebele lokudlala indzima leningi kundlela labangiyo noma etifisweni tebesilisa bemaNdebele ngekutsi babe nesicu sabo njengemadvodza lacebile ngekutsi kuvetwe bafati babo ‘ngalokuhle. Liningi lalemihlobiso legcokwako, lekuba yintfo lenhle lekhulako ngemuva kwemishado kanye nangekukhula, kumbe lokuhle kakhulu kunaloko kwanoma ngukuphi kuhlangana.
Le iirholwana, tindingilizi tebuhlalu temanani lahlukene lagcokwa besifazane elukhalweni lwabo, emikhonweni, etincatseni, emilenteni, entsanyeni nase siswini, kumbe ngukona kwatiwa. Etikhatsini takucala, ngesikhatsi likhaya lakhe lowesifazane selakhiwe, umfati wemuNdebele abegcoka tindingilizi te copper noma ibrass (iindzila) entsanyeni yakhe. Loku kwakwatiwa kutsi kunemandla lamakhulu ekusebenta, nomanje kukugcoka ngenjwayelo akusasiyo intfo leyentekako. Kuvame, wesifazane losamdzala logcoka letitinsimbi utosuswa nakavakashele esibhedlela, lapho khona angeke tisabuyiselwa.
Ngekwesintfu lendvodza inika umfati wayo le iindzila yakhe; ngesikhatsi afaka tindingilizi letiningi, kusho bukhulu kulendvodza yakhe yekuceba. Le iindzila itsatfwa ngulomfati njengendlela yekuhlangana ne kanye nekwetsembeka kumyeni wakhe. Kusekushoneni kwemyeni wakhe lapho khona atokususa.
Kuwo la Manala kanye nemaNdzundza, emantfombatana agcoka imihlobiso kusuka ebuncaneni bawo. Loku kufaka buhlalu basetincatseni, ekhalweni nasentsanyeni. Kulesisigaba semnyaka, bagcoka kwesintfu lokuboya lokuvalako (iinrhabi), lokusamajobo lokwakhiwe ngesikhumba lokubekwe elukhalweni-ngentsanjana kwafakwa buhlalu, lokuvala lingetulu lencenye yematsanga. Nasebakhulile, esikhundleni se iinrhabi, le isiphephetu siyagcokwa, lesincane, lesisaikwele lesidze nesidzinga lesicinile sebuhlalu sangaphambili. Ngemuva kwemshwado, loku kumelelwa yi umaphotho, lesikhulu, sidziya sesikhumba sembuti, lesivama kutsintsa etincatseni futsi sihlotjiswe ngebuhlalu lobumhlophe.
Ngelilanga lemshado wakhe lomakoti ugcoka iveyili lefakwe buhlalu lobuvala buso bakhe. Ngekwesintfu lemibala yalobuhlalu yayibekwa ngendlela labaluleke ngayo, lokukhomba letigaba tekukhula emphilweni yemuntfu, kusuka emntfwaneni kuya ngekuba ngumtali. Lokuhlanganiswa kwalemibala kuphindze kukhombe simo saloyo lokwakhile: injabulo, kugadvwa kwenjabulo, buhlungu, noma kungatetsembi. Ngebudolobha noma ngesilungu, loku sekwanyamalala. Besilisa bemaNdebele abakavamisi kutihlobisa bona, ngaphandle nakumisebenti noma imicimbi yesintfu, lapho bagcoka khona labanikwe kona bafati babo.

Translated by Phindile Malotana