Li Orintji le Ngobiyane - Kusuka kuMculo kuya Kuwayini

© Bernard Dupont

Li orintji le ngobiyane (Strychnos spinosa) iphindze yatiwe nge klapper, morapa, umKwakwa, Nsala, muramba ne Umhlali.
Lesihlahla lesincane kuya emkhatsini seli orintji lengobiyane - ngelinani sihluma ngasinye emkhatsini wa 1 kuya ku 9 ngemamitha kuya etulu. Sinemanyeva, neligcolo lelicacabukako futsi liyamanya, cishe emacembe ayindingilizi. Li orintji lengobiyane licolela-sihlabatsi lesidvonseke kahle emanti emahlatsini, etindzaweni letinemifula, sihlaba sasemahlatsini kanye nelihlatsi lelisemnceleni lose Eastern Cape, KwaZulu-Natali nase sifundzeni sase Limpopo.
Emacembu lahlobene naso ngulenhlobo lengaphandle lelula yesihlahla seli orintji lengobiyane (Strtchnos cocculoides) nako kuphenyiwe kwentela kukhulisa kungena kwemali kwemakhaya laphuyile lasemakhayeni. Kungafani nala Ningizimu Afrika, leli orintji lengobiyane lendzawo lelula silungiselwa kuhlanyelwa emakhaya kanye nekulinywa eMalawi, Mozambique, Tanzania, Zambia nase Zimbabwe.
Lelinani lesitselo lesimunyu neli orintji lengobiyane linekunuka lokunongotelako kanye nekuvelela lokumunyu phindze likala ngetulu kwa 0.45 kg. Liyindingilizi nesikhumba sesigodvo lesiluhlata, lesicinile, lijika libe nsundvu losamtfubi nalivutfwa. Sinetinhlavu letiningi letinkhulu letimtfubi, leticinile-letinuka intfo lelula lemanti kancane. Ngenca yaso yekunambitsa lokukhulu, li orintji lengobiyane linelizinga lalo lekudla emimangweni lesemakhayeni.
Letitselo tidliwa bantfu labadzala kanye nebantfwana futsi tikhiwa ekucaleni kwesikhatsi sawo (ngaphambi sivutfwe) nekugcinwa. Lesitselo lesivutsiwe sigcineka kahle ngenca yesikhumba salo lesicinile. Loku kusenta silungele kuhanjiswa sigaba lesidze. Ngasetindlini, sitselo seli orintji lengobiyane singcwatjwa emhlabatsini kwentela kuvumela lendzawo lelula lemantana kutsi incibilike. Lesitselo singadliwa siluhlata noma somisiwe elangeni kwentela kusenta emaroli etitselo, jamu bese sentiwa ijusi noma liwayini. Lesitselo siphakeme ngavithamini C kanye na vithamini B, kepha tinhlavu teli orintji lengobiyane tinephoyizini.
Tigodvo tiyabatwa phindze kwakhiwe ngato noma letinye tintfo libe leligcolo, imphandze nomasitselo lesingakavutfwa sisetjentiswa kutsi sivikele ungalunywa tinyoka ngekubakhona kwe stychnine. Emacembe lasiliwe angelapha tilondza, libe litiya lelibabako lelakhiwe ngaletimphandze lingasita kwelapha timphawu tekubandza/umkhuhlane. Emacembe lasiliwe ayashaywa kwentela kwelapha tilondza bese lokumanti lokucengiwe kulamacembe lasiliwe kungafutfwa njengentfo yesintfu levikela tilwanyana letincane letimunya ijusi etihlahleni kanye nesikali setilwanyana.
Emacembe angasetjentiswa ekupheni tilwane tekufuywa bese lesitselo lesomisiwe (ngemuva kwekususwa kwetinhlavu) futsi tivame kuhlanganiswa bese tiyatsengiswa njengesikhumbuto noma asetjentiswe njengelibhokisi lemculo.
Tihlahla teli orintji lengobiyane tilukhuni kutihlanyela ngetinhlavu, ngakoke indlela lelula/lencono yekukhokha titjalo letincane letinsha kutsi tihlanganiswe. Kuhlanganisa kungesikhatsi tincenye letimbili tesitjalo tifakwa ndzawonye. Kulukhuni, sitsandza kuhluma elangeni leligcwele kepha asivani nesitfwatfwa. Singenta ihedgce lekahle noma sihlahla lesingumncele/lesijubako.

Inchazelo Yemutsi

Lwati lwalemfundvo kanye netidzingo telwati kuphela ngekutsi kungahle kungatsatfwa njengekucebisa ngekwemutsi. Lolwati alukahlelwa kutsi lumelele kucebisa ngekwemutsi noma kwelapha lokunikwa tati letibuke temphilo.

Translated by Phindile Malotana