Ama-Cape Gooseberries

©William Pulles

Ama-Cape gooseberry, abizwa bona yi-appellifie ngesibhuru, avela ebizweni leKapa begodu akusingebanga lokuhlotjaniswa kwawo ngedorobha leKapa eliseSewula Africa. Amabheri anombala osarhawuda la avela ngenarheni ye-Peru, lapha arhatjhekela enarheni ye-Columbia kusuka lapho arhatjhekela ephasini loke. Sele asetjenziswe nengokudla nanjengenhlanhla zokwelapha kusukela esikhathini sakade.

Umhlobo lo akukafaneli kobana uhlanganiswe nomhlobo we-English Gooseberry, ekumhlobo ohlukileko kunomhlobo weKapa onombala obomvu, ohlaza satjani nanyana umbala osarulana. I-Cape gooseberry, akusiyo i-gooseberry nakancani, kodwana uyincenye yomndeni we-nightshade lapaha amatamati, amazambani kanye nama-pepper nawo amndeni wayo.

Umkhiqizo Wentjhabantjhaba

I-colombia sele kungiyo ekhamba phambili ngokuthengiswa eemarageni zamazwe ngamazwe iminyaka eminengi, begodu kuthunyelwa i-9% yayo eenarheni zangaphandle. U-Wiliam Pulles, omnikazi wepalsi elikhulu lama-gooseberry: ekuma-Keisie Valley Gooseberries, nowasabalalisa eSewula Africa yoke utlhadlhula kobana iindleko zokuwakhiqiza ziphasi eenarheni ze-America esetjingalanga, okwenza bona ezinye iinarha zingarhoni ukuphalisana nazo.

Amabheri la akhiqizwa emaplasini amancani we-Colombia. Amaplasi la amahekuthara amabili ukuya kwamahlanu ngalinye, amalunga womndeni eyazilimela wona, okurholela ekutheni bonge iindleko zokuqatjha iinsebenzi. Ngemva kukobana avuniwe, amabheri athengwa zinkampani ezikulu ezenza ngawo ezinye izinto, bese ziwathumela eendaweni ezahlukahlukeneko ephasini loke jikelele.

Umkhiqizo Wenarha le Yoke

©William Pulles

Ama-gooseberry weKapa athulwa eSewula Africa ngeminyaka yabo-1770 eza nabaphalali bokuthoma.

Akhiqizwa eSewula Africa le yoke. Isifunda se-Western Cape ngiso esikhamba phambili ngokukhiqiza ama-Cape gooseberry, silandelwe sifunda se-North West. Umutjhana wenthelwesi ukhula ube yimitha ngobude, begodu uba muhle eemfundeni ezome khulu nalezo ezome kancani, njengombana zitholakala enarheni ye-Colombia neye-Peru. Ama-Cape gooseberry afaneleke kobana angatjalwa ebhodulukweni elitjhisa unyaka woke kodwana kungatjhisi ngokudluleleko begodu amabheri la azwela khulu lokha nakathola umbethe.

Umutjhana lo urhona ukumila emihlotjeni eminengi yehlabathi, kodwana ihlabathi etjalwe kiyo kutlhogeka kobana irhone ukukhipha amanzi begodu ibene-organic content. Lokha ama-goosebery angatlhogi amanzi amanengi, kuyatlhogakala kobana athelelelwe.

Iskhathi Sawo Sokuthela

Ama-Cape gooseberry athoma ukuthela iinthelo lokha nakanenyanga ezine ukuya kwezihlanu ngemva kukobana atjaliwe. Umutjhana lo uvunwa qobe veke kuze kube zinyanga ezilisumi nane, ngemva kwalokho umkhiqizwayo uthoma ukwehla, okutjho bona iintjalo zayo zitlhoga ukususwa zitjalwe godu ngembewu etja.

Avunwa ngezandla ngebanga lokona amabheri la akhiwa lokha nakavuthiweko. Amabheri alias ukuvuthwa, ngemva kukobana akhiwe. Angakavuthwa atjhuguluka umbala abesarhawude, kodwana akabimnandi njengalawa avuthiweko Physalis akhiwe ngeskhathi.

Imihlobo Yawo

©William Pulles

Unomhlobo munye kwaphela ekhiqizwako ebizo layo liyi-peruviana. Ukuboleka i-analog ka-William Pulles’ analogy, ama-Cape Gooseberry afana nomntwana wamabheri,abanemali asisiweko engasiyinengi ekuthuthukiseni umhlobo omutjha owenziwe ncono. Abakhiqizi abanengi basatjala imbewu ngebanga lokobana akubizi kunalezo ezisikwe kwezinye.

U-William ubuthelela imbewu ngokusebenzisa iintjalo zakhe ezikhamba phambili, ebese uzabelana nabanye abasabalalisi. Ama-nursery akhethekileko atjala imbewu ibemaplantjisi batjalela abakhiqizabo.

Ukuthengiswa Kwawo

Itlhogeko yama-Cape gooseberry sele ikhula entjhabatjhabeni ngebenga lokobana abantu abanengi sele banelwazi lokobana anepilo. U-William Pulle, ubike kobana i-Nestle kungasikade ithenge enye yamaKampani amakhulu we-gooseberry enarheni ye-Colombia ngebanga lokobana sele babone ama-gooseberry njengento ezokukhamba phambili eemarageni ezithengisa ukudla okunepilo.

Woke ama-gooseberry atjalwe eSewula Africa athengiswa enarheni le, iinthelo ezinengi zithengiswa eemarageni ezifretjhi. Iimaraga zawo, nanyana kunjalo, azisizinengi ngebanga lokobana amabheri ayabiza.Emabherini atjalelwe ukobana asiwe eemarageni ezenza ngawo ezinye izinto, amanengi kwenziwa ngawo ijemu nanyana afakwe ehlanganiseleni eyenza iinthelo zama-yogurt.

Ukusetjenziswa Kwawo

I-Cape gooseberry, ngokungafani namanye amabheri,inamaleveli aphezulu wamafutha, okwenza bona ibe namavithamini anamafutha afana ne-vithamini A, D, E kanye ne-K.Ngaphandle kwalokho, amabheri la azele amaminerali amaprotheyini, imithiya kanye nama-antioxidant.

Ama-Cape gooseberry angadliwa afretjhi, asetjenziselwe ukubhaga, afakwe esiqandisini nanyana kwenziwe ngawo i-dessert, amajuzi, i-yogurt kanye nejemu. Amabheri kanye namakari wawo kuthiwa aqeda ukuvuvuka, enza kube lula kobana ukudla kugayeke ngemathunjini, ehlisa umzimba begodu arhelebha ukulawula ubulwelwe beswigiri kanye ne-high blood pressure.

Ukwala Kwezemaphilo

Ilwazeli lenzelwe ukufundisa kwaphela begodu akukafaneli bona lisetjenziswe njengesiyeleliso sezepilo. Ilwazeli alikenzelwa ukujamiselela iinluleko zezepilo nanyana ukulatjhwa okunikelwa ngusiyazi wezepilo.

Translated by Busisiwe Prudance Skhosana