Bontebok
Dzina
Bontebok (Damaliscus pygargus pygargus)
Tshivhumbeo
Ndi tshipuka tsho linganelaho, vhunzhi hazwo zwina muvhala wo dombilelaho wa buraweni, tshipuka tsho no gidima vhukuma, ya vha na ḽivhala ḽo vuleaho ḽi tshena hafha kha tshifhaṱuwo. Ya vha na muvhala mutshena fhaḽa na fhaḽa kha muvhili wayo. Dzoṱhe ya tshiduna na tshisadzi dzi na maṋanga. Ya tshiduna maṋanga o lapfa a dovha a lemela aya fhira aya tshisadzi.
Kuḽele
Ndi tshipuka tshine tsha gidima vhukuma tsha tshila nga uḽa mahatsi mapfufhi henefha kha maḓaka, nga maanḓa I funesa maḓaka o tsitsikanaho.
Kubebele
I tshimbila na khalanwaha kha kubebele, tsha tshisadzi tshi vhibva kha zwa vhudzekani nga murahu ha minwaha mivhili fhedzi. Tshi ḓi hwala u thoma henefha kha nwedzi wa phando uya kha ṱhafamuhwe. Tsha beba ṅwana muthihi. Ṅwana wa hone u bebiwa kha ṅwedzi wa khubvumedzi na tshimedzi. Tsha ḓi hwala lwa maḓuvha 238-254
Kuitele
Ndi tshipuka tshine tsha vha na matshilisano nga maanḓa. Tsha dovha tsha wanala hu masiari. Tsha tshinna tshi ya kona u ḓi lwela tsha dovha tsha kona u linda vhana vhatsho. Tshi ya kona na u lamulela zwisadzi zwa tsho u bva nga zwivhili u ya kha zwa malo na vhana vhazwo. Zwiṱuku zwi ya kona u dzula nga tsha zwo zwa zwima zwo ita danga ḽazwo.
Hune zwa wanala hone
Heyi phukha yo vhuya ya zwimiwa nga maanḓa nga makholonisi zwa ita uri nga ṅwaha wa 1830 hu sa le zwa 22 fhedzi. Ṋamusi zwi ya kona u tsireledziwa nga lugwada lwo tou thomiwaho u I utela u zwi tsireledza. Tsho thomiwa nga ṅwaha wa 1931. Nga ṅwaha wa 1992 mbalo ya thoma u ya kha zwigidi zwivhili nga ṅwaha wa 1961 ha dovha ha vha na lunwe lugwada tsini na swellen damu lune ṋamusi lwa vha na bontebok dza 200 uya kha 300. Murahuni u phaḓaladziwa ha dzi bontebok ho vha hu u dzi isa south western cape u bva henefho dza kona u phaḓalala dza ya na kha dzi bulege dzinwe.
Mawanwa
Heḽi dzina ḽi bva kha muvhala une wa vha nayo kha phanḓa mutshena na hone ḽi bva kha ma Dutsch vhe vha ḓoḓa nga 1600,s. Ndi nnthi na blesbok nga mulandu wa uri dzi ya bebelana zwino huna mbonalo ine ya ri a hu tshena na nnthihi ine ya vha ya vhukuma kha dzo salaho.
