Nako ya Sešole ka Sehlakahlake sa Robben

Hlomo ya Mathomong ya Sešole

©Roger de la Harpe
Mengwageng ya go tšwa ka 1936 go ya 1960 e be e le ya go ikgogomoša kudu bophelong bjo bo šoro kudu ka sehlakahlakeng. Tše e be e le dingwaga tša sešole, ge sešole le sešole sa meetseng se be se phela ka sehlakahlakeng gomme se šireleditše naga kgolo go tšwa go tselenelelo yeo e bego e lebeletšwe ke Majeremane.
Ka 1933, Adolf Hitler a hlahlogetše maatleng ka Jeremane gomme a wišetša lefase ka ntweng ya lefase ka bophara, yeo e tla feletšago ka tshenyo ya polao ya bophelo bja batho yeo e tlilego ya bitšwa Ntwa ya Bobedi ya Lefase. Morgao ka Aforika Borwa, botshephegi bo be arogantšwe. Baesemane ba be ba le ka thokong ya Brithani le maatla a tšhomišano. MaAfrikanere, go ya ka karolo ya bona, ka kakaretšo, ba be ba rata lebaka la Jeremane, goba ba hlohleletša maemo a go ba ka magareng ka ntweng ya Yuropa.
Se se hlodile kgaogano ka gare ga mmušo wa botee gareng ga National Party ya J.B Herzog le South African Party ya Jan Smuts. Ka nako ye, Hlogo ya tšhireletšo e be e le moNational wa potego, o bitšwago Oswald Pirow, gomme o šomišitše dithulano tšeo di bego di titiela ka Hemisphere ya Leboa bjalo ka lebaka la go kwagala go hlohleletša ditšhireletšo tša Aforika Borwa tša sešole. Goba sephetho se be se le ka go lebelela ka godimo ga tlhaselo ya Majeremane goba go itukišetša ntwa kgahlanong le Baesimane go boima go tseba.
Pirow o begile mameo a Sehlakahlake sa Robben bjalo ka matseno a maano a go ya Table Bay gomme ya e dira lefelo le lego la maleba bjalo ka motheo wo mofsha wa sešole, gomme a bega ge sehlakahlake ka moka e lego thoto ya sešole. Go latela se peteri ya sethunya e fetišeditšwe go tšwa Mmotona wa Signal go ya Sehlakahlakeng sa Robben, kudu ka lebaka la gore tšhikinyego yeo e hlolwa ke go thunywa ga dithunya tše e be e dira gore mafasetere ka naga a pšhatlege ka Green Point. Dipeakanyo tša tlaleletšo le tšona di ile tša ngwalwa go matlafatša ditšhireletšo ka sehlakahlakeng.

Motheo wa sešole wa Sehlakahlake sa Robben

©Roger de la Harpe
Ntwa e thomile semmušo ka 1939. Ka dikepe tša Japane di sepelasepela ka Lewaleng la India le tšhošetšo yeo e sa bonwego ya diketswana tša U tša Jeremane di tshwenya ka Atlantic, go bile bohlokwa gore polokego ya Motse Kapa e swanetše go hlokomelwa. Ka go realo, Kgoro ya Mešomo ya Setšhaba e laetšwe go matlafatša sehlakahlake. Ditone tše 150 000 tša didirišwa tša go aga di rometšwe ka go šoma kudu go feta lewatleng, le dihlopha tša badiredi mo nakong ye e sa fetšego pelo ba be ba aga ditsela, mengwako ya mašole, meseto ya go kotama, dithawara tša temogo, tša go lebela ntle, mafelo a dithunya, dijarata tša mašole bontši le didirišwa tše dinghwe tša ntwa. Bontšhi bja meago ya kgale le tšona di ile tša senywa, gomme ditšhila di be di šomišwa go aga boemakepe ka Murray’s Bay. Sa mafelelo, lefelo la go tloša letswai meetseng le agilwe go tlatšeletša kabo ya meetse ka tlhago ya sehlakahlake.
Dipeteri tša sethunya tše pedi tšeo di agilwego mafelelong di be di na le mokgobo wa dithunya tša 6” le 9.2 ”; Peteri ya Cornelia e be e lebeletše tšhaneleng ya Blouberg gomme Peteri ya De Waal e be e šireletša Table Bay. Ka nako ya ntwa, 3.7” tše nne le Dithunya tša Bofors tša 40mm di bi le tša tlatšeletšwa ka dithunyeng, gammogo le peteri ya mpopi yeo e bego e le ya go šoma bjalo ka selahliši. Gammogo le dipeteri ka Simonstown le Llandudno, go be go holofetšwe gore ditšhireletšo tše tša mabopong di be di tla thibela batseneledi ba bonaba le megala e be e adilwe go bapela le lebatong la lewatle go hwetša diketswana tša U ge di tsenelela.
Ga se go be le tlhaselo ka Motse Kapa le dithunya di be di se tsoge tša thuntšhiwa ntweng. Di di thuntšhwa ka makga a go dira diteko le ge ba tlhahla, le ge go le bjalo, gomme ka lebaka le le tee, ba fiša mehlare ya Meploumoko yeo e bego le kgauswi gomme ba thoma mollos wa kgoparara. Le ge go le bjalo, diketswana tša U tša Majeremane di sepetšesepetše ka meetseng a go tloga Kapa gomme tša tšhošetša dikepe tša go rwala dithoto tše mmalwa tša tšhomišano ka ge di thala ka Lebopong la Bodikela.

Legae la mašole a mantšhi

©David Fleminger
Ka mengwaga ya ntwa le go feta, diketekete tša mašole di dirile legae la bona ka Sehlakahlakeng sa Robben. Ba dithunya, boraentšinere, dingaka le baoki, baruti, ba go sepela ka maoto le mašole a meetseng go tša bobeding bja ka Brithaniele mašole a Aforika Borwa ka moka ba šomile ka Sehlakahlakeng sa Robben, go ka ba ka mošomo wa mafolofolo goba bjalo ka karolo ya tlhahlo. Godimo ga moo, mašole a ba mmala go tšwa Lekaleng la Kapa la ba fetogilego le mašole a basadi go tšwa go Wome’s Auxillary Army Services (WAAS), Women’s Auxillary Air Force (WAAF) le South African Women’s Auxillary Naval Service (SWANS) le bona ba be ba šomišwa go thuša naga ka karolo ya maitapišo a ntwa ge kabo ya banna ba bašweu e ile fase.
Ge fela ntwa e fela ka 1945, bontšhi bja mašole ba bile ba gogetšwe morago go tšwa Sehlakahlakeng sa Robben. Ba sešole ba ile ba swaelela ka poso ya ka ntle ye e lego bohlokwa go fihla ka 1960, le ge go le bjalo, le go šomiša mananeokgoparara a ba a agileog bjalo ka Sekolo sa Dibetša tša Ntwa. Mengwako ya mašole ye me ntšhi, tša go lebelela ka ntle, mafeloa dithunya le dithawa tša go lebeledišiša di wetše ka go se sa šomišwa, eupša setšhaba sa badudi se se nnyane ba go ba go swana le leruri ba buša ‘Toropr ya MaIrish’ gomme ba dira motse wa bona. Batho ba mmalwa ba ile ba ngwalwa ka lefelo leo e lego la maleba nakong eo e sa lego bomapimpana ba e feditšego Sehlakahlakeng sa Robben, e šireletšegile eupša e ikgethile, moo mosepelo e be e lego tiragalo ya sešole le go tlala dipeteri tša dithunya tšeo di bego ka dinako tše dingwe di thunywa bjalo ka karolo ya tlhahlo.

Translated by Lawrence Ndou