Leeto la go Sepela ka Maoto la ka Sehlakahlakeng sa Robben

Tlhago ya mmakgonthe ka Sehlahlakeng

©Roger de la Harpe

Tsela ye kaone ya go itemogela tlhago ya ka sehlakahlakeng ke go sepela ka go sona. Ke be ke le mahlatse go fiwa sebaka sa go dira se ka bonna, gomme nka bolela ka potego gore go sepela ka mathokong a sehlakahlake e be e le namelelo ye nngwe ya go abela ya bophelo bja ka.
Se se latelago, bjale, ke tlhalošo ye nnyane ya tshepelo yeo. Potologo ya botlalo ka tikologong ya sehlakahlake ke 12 ya dikhilometara gomme e ntšere diiri tše 4 go e fetša, ka ge o sepela ka lebelo la boithabišo. Mathokong a sehlakahlake go sephara ka botlalo, gomme le, ka ntle le go fiša ga letšatši, ke tshepelo ye bonolo gonne e ya phethagatša.
Mebila ya go homola le dintlo, di dulwa fela ka seripa, di fišwa ke letšatši ka ge badudi ba phatlaletšego ba sepela go ya le go tšwa. Go na le difatanaga tše mmalwa tša poraebete ka sehlakahlakeng, gomme dinamelwa tša tlwaelo tša bašomi di sepetša batho tikologong ya sehlakahlake.
Ga bjale go na le batho ba ka bago 150 bao ba phelago ka sehlakahlakeng, gomme ba bopa setšhaba sa mafolofolo sa go sepetša ka botlalo. Go na le mokgatlo wa selegae wa go emela badudi (RIVA – Robben Island Village Association), gomme go na le lengwalo la ditaba la dikgwedi tše pedi tše dingwe le tše dingwe la sehlakahlake, ye e bitšwago Lighthouse.

Bana bao ba phelago ka Sehlakakhlakeng

©David Fleminger

Ke ka go makatša kudu go bona ka moo bontšhi bja bana ba dulago ka sehlakahlakeng. Allice, yo e bego e le monggae wa ka o na le bana ba ba bedi ba bannyane, gomme a bolela gore ke tikologo ya maleba ya go godiša bana. Go bolokegile. Go šireletšegile go tšwa go go sebodu sa ditoropo tša lefase la sebjalebjale. Gomme se na le didirišwa tša dipapadi, le lefelo la bomapimpana le kantini (eo badudi ba santše ba e bitša The Mess). Jarat ya sekolo e lešata, ke lefelo la lethabo, le letangwana la go rutha la selegae (leo le nago le mošireletši wa bophelo) e dula e šoma.
E swanetše go ba e le bodutu kudu, le ge go le bjalo, le go ba ya go ihlokomologela lefase – bjalo ka ditšhaba tše nnyane di ka dirago ka gona. Le ge go le bjalo, bošego, ge phefo e thoma go golola, sehlakahlake se fetola sefahlego sa sona gomme se ba sa go tšhoša. Ye mongwe ya bana ba selegae o be a leka go ntšhoša ka dikanegelo tša dipoko tšeo di sepelago leswiswing mebileng. Ke bi le ka mo dumela ka botlalo. Ge go na le lefelo la karolo ya lefase yeo le pokelago ke dipoko tša nako ye e fetilego, e swanetše go ba sehlakahlake sa Robben. Bošegong bjoo, ka ge ke robetše malaong, ke le nnoši ka ngwakong wa baeti, ke be ke nagana gore ke kgona go kwa mesepelo ya motho ya go sa khutše ya motho o emego ka ntle ga lefansetere la ka.

Go feta motseng wa dinagamagaeng

©David Fleminger

Go feta motseng wa dinagamagaeng, sa mathomo seo se hlageletšego kudu mahlong a ka ke go bona. Moo, go tshela tšhanele, go eme Thaba ya Tafole le bo buti ba yona ka moka, ba ikemetše ka go ikgantšha le bogoši bja tšona. Di bonala di le kgauswi, gomme di le kgole. Se se kgauswi le Motse Kapa ka go sa be nnete se swanetše go ba e be e le tlaišo ya bagolegwa. Lethoko le le ka Borwa bja sehlakahlake se sepelega ka pese, eupša o ka se tloge wa itemogela pono ka ntle le go fokotša gomme o inweše ka pono. Ke šomišitše monyetla wo ka botlalo ka ge ke nyakišiša mathoko a naga a Alpha One, senyega sa Fong Chung, madulo a go senyega a sešole, dihlokomelo tšeo di tlogetšwego tša Ntwa Ya Bobedi Ya Lefase, le petse ya kgale ya Van Riebeeck (yeo bjale e tletšego meetse a matala gomme e etelwa kgafetša ke dinonyana tša meetse).
Bjalo ka ge o tšwela pele go feta karolo ye moo pese e fetogago go tloga lebopong la lewatle le go ya ntlokganyeng, o tlogela karolo ya sehlakhlake yeo e le go ya ‘sebjalebjale’ morago gomme wa tsena ka sethokgweng sa lebopo la leboa-bodikela. Mo, tlhago e dumeletšwe go laola gomme tšhupo ya go tsenatsena ga batho ke tsela ya mabu ye nnyane yeo e laetšago go bapela le lebopo ya bokasaga. Modumo wa lewatle o tlatša dikwi tša gago, bjalo ka ge dinonyana tša lewatle di kopana ka dinomoro tše di oketšegago ka mehla mo matlapeng a go hlaba. Phalafala e fula ka gohomola bjangeng bja bo telele mo thokong ga tsela gomme go ba nnoši ga gago go feletše. Eupša mosepele ga o na bodutu. Go tšwa go karolo ya ponalo ya maleba, o ka lebelela thwii lebopong la lefase le legolo: go tšwa City Bowl go ya Sea Point, ka Camps Bay, go bapa le Twelve Apostle go ya Hout Bay le Chapman’s Peak- ponalo yeo o ka se e hwetšego lefelong le lengwe lefaseng.

Mothaladi wa go kotama

Bokgloe bjo bo nnyane kgolennyaneng go bapa ke ntlo ya diketswana le Dibata tše di tlogetšwego tša Bethesda, lefelo la go rutha la marangrang moo ba lepera ba be go ba hlapa gona ka meetseng a ‘phodišo’ a go tonya a lewatle. Mothaladi wa go kotama wa sehlakahlake bjale o dula o fihlilwe ka morago ga mothaladi wa mehlare ya Moploukomo ka lehlakoreng la go ja, bjalo ka lewatle le swere poloko ya lona ka go la nngele. Pele ga gago ke lewatle le le bulegilego. Khomolo ke ye e tswalelago ditsebe. Kgauswi le bogodimo bja sehlakahlake, o tla petseng ya kgale ya seleite, moo bontšhi bja bagolegwa ba ks sehlakhlakeng ba bego ba hlakana le tlaišo ya go roba mokokotlo le go roba moya. Mekgobo ya matlapa a thubegilego, a kgobokaneka go dira meboto ye makgwakgwa, e ema thoko ga petse, bohlatse bja go hlaloša ka botlalo mešomo ya bagolegwa ba peleng yeo e bego e le ya lefela.
Ka lehlakoreng la leboa-bohlabela la sehlakahlake, diphenkhwini di a buša. Gomm go na le diketekete tša bakopi ba ba nnyane. Ka ge batho e se ponalo ya tlaelego ka karolong ye ya lebopo, diphenkhwini di ka elementeng ya tšona. Di tlala go bapa le meetse ka mathokong, eme ka šedi godimo ga maswika le go itahlela ka maphothong. Gape go na le diponalo tša Ntwa ya Bobedi ya Lefase tše mmalwa ka karolong ye ya sehlakahlake, di swere moletelo wa tšona wa go sa be le selo go lebana le mola wa Blouberg, ka ge dikepe tša kgoparara di phatša bogareng ka tsela ya thwii ya go ya boemakepeng bja Motse Kapa.
Tora ya ditemogo tša kgale e bonala ga botse mo godimong ga mehlare. Karolo ye ya sehlakahlake e be e le lefelo la dinagamagae tše mmalwa tša lepere, eupša ga go na bohlatse bja mafelo bjo bo setšego. Go tloga mo, ke tšea mosepelo go ya morago boemakepeng fepa le kgolegong ya godimo ya maemo a tšhireletšo a godimo. Go sepela ka sehlakahlakeng go tšea fela diiri tše mmalwa, eupša go akaretša mengwaga ye e fetago 500 ya histori le hlago ye e hlakilego ye e hlokomela mabu. E tla tšea moya wa gago.

Translated by Lawrence Ndou