Ḓivhazwakela ya zwa Mvelo ya Richtersveld

U Sikiwa ha Vhutshilo ha Kale

©Shem Compion

Richtersveld asi fhethu hune wa nga ya arali u tshi khou ṱoḓa u ita zwa mitambo. Zwa lushaka lwa ṱhanu khulwane azwi tendi. Naho nga nḓila huna mutsho une wa fhisa vhukuma, huna zwipuka zwiṱuku, zwikokovhi na zwikhokhonono na zwiṋoni zwine zwa ḓo vhonala kha vhathu. Fhedzi nga murahu ha musi ri tshi nga sedza kha zwipuka zwa tshi zwino u nga kona u wana, ari sedze zwipuka zwe zwa vha zwi tshi dzula henefha.
Dzi rekhodo dza fossil dzi sumbedza, nga tshifhinga tsha kale hafha fhethu ho vha huna, dzi mbongola dza ḓivhazwakale, nḓou, giant shrews, tshibode tshiṱuku, zwigweṋamatope, zwivhingwi, nnkhwe na zwinwe zwine zwa takadza.
Hoyu mukwita wa zwithu wa kale zwi sika magannḓisi, burrows na u takadza ha miri ine ya vhidzwa dendrite, zwine zwa sumbedza u nona ha mavu ane o valiwa nga ḓaka.
Lwanzhe na lone lwo vha lu tshi dudela nga haaḽa maḓuvha huna maṋo a shaka na gwangwa ḽa makumba a nnkhwe zwo ṱaluswa nga vhathu vho ḓaho vha ṱola, zwine zwo itea kale nga William Paterson nga 1779.

Zwa u Balelwa u Pfuluwa

Kha zwifhinga zwa zwino, zwi Bushmen, vho vula matombo ha vha mabako avho (see below). Hezwi zwa u balelwa u pfuka zwi sumbedza uri ṱhudwa, ndau, Tshugulu, na mvuvhu na dzi nḓou zwo vha zwi tshi nga kha honovho vhupo. Ṋamusi naho zwo ralo zwipuka zwihulwane zwi ya konḓa u wanala hu tou vha na zwipuka zwiṱuku.
Ahuna he ha nwaliwa hone uri vhuponi ha Namaqualand na Richtersveld ho vha huna madanga a nntsa kana tshaka dza phukha dzine dza vha na luvhilo.
Nga 1892, mutshutshisi we avha tshi dzula Springbokfontein (hune zwino ha vhidzwa upfi Springbok) o nwala uri o vhona mupfuluwo wa vhathu vho no swika ‘millions’ ya hezwi zwipuka zwine zwa mangadza.
Hafha fhethu hune ho vha huna zwipuka, zwino zwine zwa vhavha zwo no vha zwithu zwakale, hono vha fhethu hune havha uri ndi ha u zwimela hune havha na malwadze kha zwifuwo (ano nga Rinderpest ya 1896) na u dzhenela ha muthu kha shango.
Naho zwo ralo, unga kona u wana gemsbok (oryx), klipspringer, duiker, vaalribbok na steenbok, naho huna uri hezwi zwipuka zwo ḓala kha mimaini yo iledzwaho kha dubo lwa mukaṋoni wa Namibia, hune ahu yi vhathu. Ine ya konḓa ndi Hartmanns’ mbiḓi ya thavha na yone i hone.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe