Tingoma ta Vasotho

Ngoma Ya Vavanuna Va Vasotho

©Dr Peter Magubane

Loko ti missionaries tingase tisa swikolo, dyondzo ayiva kona engomeni, laha vanhu ava dyondza kona kukula vaya eka vutswatsi. Ti missionaries avanga twanani na ngoma, naswona yisungule kukala hi malembe lawa aku fuma vona, ehandle kale xikarhi ka Tlokoa eti ntshaveni.

Eka malembe lawa ya hundzeke, hambiswiritano, kuve naku tlakuka swinene eka ngoma naswona vantshwa votala masiku lawa vayimbile engomeni. Kuringana malembe loko vangase yimbisiwa, vafana avateka ngoma yiri ya nkoka swinene, ndlela leyi tsakisaka swinene eku kuleni kavona, laha loko vanga yimbangi aswita vasivela ku hoxa xandla eka migingiriko xikan’we na timhaka tinwana ta nkoka.

Kuya engomeni aswi tshama swiri na xihlamariso xokarhi, leswi aswi humelela enhoveni 'mophato' laha ngoma ayi akeriwa ndzhawu etintshaveni eka ndzhawu leyinga hlawuleka, naswona vafana avanga switivi leswaku vafanele valangutela yini.

Ngoma ya mophato ayi pfuriwa hi nongonoko wa mintirho yokarhi xikanwe naku tlangela kuringana masiku yanharhu; vatswari va swigwamatshuku na maxaka yavona ava hlengeletana, kutani kuva na byala byotala lebyi nwiwaka, swikatsana na ku tlangela.

Kwalomuya ka xikarhi ka vusiku, ava tekiwa vayisiwa laha madlala 'ngoma' yingatava kona. Loko dyambu rixa jaha rin’we ha rin’we rita tekiwa riyisiwa eka ndzhawu yale xihundleni, laha arita fika riyimbisiwa kona hi vavanuna lava vanga leteriwa swinene, kutani vari yimbisa kuya hileswi ngoma yi fambisaka xiswona.

Loko kuyimba swiherile, vafana vasiyiwa enhoveni leswaku vata hola timbanga ta vona. Endzhaku ka nkarhi, kuta tisiwa xibye lexingana murhi lowu endliweke hi mafurha yokatingiwa lawa yanga katsiwa na xidzidziharisi xa matimba lexinga endliwa hi ximilani xa leshoma, vanyikiwa leswaku vawunwa kusivela kuva vatwa kuvava.

Madlala 'mophato' wu akiwa hi vavanuna lava vangana vutihlamuleri bya kuyimbisa vafana, kutani swigwamatshuku aswiyisiwa kona. Kuringana tinhweti tinharhu ava dyondzisiwa tinsimu, ku cina, matimu xikan’we na matikhomelo yakahle evanhwini, kukatsa mahanyelo na vumunhu. Kuti hambanyisa na swamasangu, kuva na ntiyiso, ku tshembeka, matimb, ku hanyeka xikan’we na nhlonipho eka vatswari na lavakulu naswona Hosi ayi rhangisiwa ngopfu emahlweni.

Tidyondzo ta swamasangu atirikona ku hlohletela leswaku vanga endli swidyoho leswi fambelanaka na masangu. Kukondzelela ka miri aswi kamberiwa hikuva ku famba fambiwa entshaveni, kasi kutiya emoyeni aswi kamberiwa hikuva vapfuxiwa nkarhi wihi na wihi ku pfuxelela tinsimu naku hlamula swivutiso.

Ku etlela ka vona aswingari kahle ngopfu tani hi leswi ava finengela dzovo rin’we naswona ngoma yiyimisiwa hi xixika, laha maxelo yavaka ya titimela swinene. Eka siku rohetelela ra ngoma, timbita leti ati hlayisela vuswa ati fayiwa kutani kuhisiwa madlala 'mophato', kukombisa ku hundza eka leswi swakhale kuya eka swintswha. Swigwamatshuku aswi amukeriwa e mugangeni hi hosi eka ntirho lowu awu endliwa kuva amukela.

Vukhomba Bya Vavasati Va Vasotho

©Dr Peter Magubane

Vanhwenyani Vasotho vale xikarhi ka 15 na 20 va khombisiwa; ntirho lowu awu vavi kufana na wa vafana, kambe xikongomelo xakona xafana: ku endla ntirho lowungata endla leswaku ti thugamama tisuka eka xiyimo lexi kuya eka vavasati. Aswi tlhela switsakeriwa, kambe aswina nkoka kuva vahundziseriwa eka vukati, hikuva aku tshembiwa leswaku swihlohletela kutswala.

Eka minkarhi yin’wana, loko wansati a tekiwile anga khombangi naswona anga kumi vana nuna wayena ata n’witeka an’wiyisa evukhombeni leswaku aya khombisiwa. Namuntlha vukhomba byina maendlelo yantshwa, lawa ya fambisanaka na migingiriko ya xintu tani hi xikombiso xa Vusotho na vu Afrika.

Leswi swi landzelelaka maendlelo lawa yafanaka yak hale, yalo cinciwa kantsongo leswaku swita fambisana na ximanguva lawa. Ngopfu ngopfu eka kucinca loku kuvonakaka swinene hileswaku vukhomba bya manguva lawa byi endliwa hinkarhi wokoma kutlula leswi aswi endlisiwa swona khale, hambiswiritano swikambelo swaku kondzelela swaha tshamise sweswiya.

Translated by Ike Ngobeni