Knob Thorn
Xikayi

© Roger de la Harpe

Vito

Xikayi

Vito ra xi Latin

Acacia nigrescens

Nhlamuselo

Nsinya lowu wukula wu leha swinene kuringana 5-18 m naswna awutshwi hindzilo loko kutshuka kuve na ritshwa. Vito ra nsinya lowu ra xinghezi kumbe Afrikaans rihlamusela swinene hinldela leyi mitwa ya rona yinga tshamisa swona leyi endlaka onge yova na xigiya. Xigiya nyana lexi xikumeka laha mutwa wumilaka hikona laha kutalaka kuva eka marhavi kumbe eka tshindi ra nsinya walowo.
Nsinya lowu hi lowukulu laha himinkarhi yotala wuvaka wuri hava matluka eka nkarhi hinkwawo wa xixika nale masunguleni ya ximunwana. Nsinya lowu wuva na switlukana swa 4-6 eka ndhawu leyi milaka matluka. Muhlovo wa matluka lawa yatala kuva yotshuka yatlhela ya vonikela.

Mabilomu na mihandzu

Nsinya lowu wu bloma exikarhi ka August na November. Mabilomu lawa yo nuhela kahle ya huma ekusuhi na mimitwa laha yavaka 100 mm hiku leha. Swirhabyani leswi khomaka mabilomu lawa iswa muhlovo wotshuka kya eka buraweni laaha swibilonwani swihundzukaka swobasa loko se swipfulekile.
Mihandzu ya kona yikwalomu ka 100 mm hiku leha kasi 13-25mm hiku anama, vito ra mihandzu ya kona ira xi latin leswivulaka “ Ku hundzuka ntima” leswi sukelaka kaleswi loko mihandzu leyi yivupfile yivaka ya ntima. Mihandzu ya kona yidyiwa hi tinhuntlwa na swiharhi swinwana. Tindlopfu tona tidya marhavi na matluka ya kona. Tintohe na timfenhe tidya mabilomu ya kona.

Switirhisiwa

Minsinya leyi yitirhisiwa ngopfu hitinyenyani leti endlaka swisaka swa tona emabakweni. Ntsandza wa kona wutiyile wutlhela wunga dyiwi hi muhlwa. Wutirhisiwa ngopfu ku endla tipala. Muxaka lowu wa nsinya wukota ku hanya kahle na hambi kuri na dyandza kambe laha ku waka xirhami awukondzeleli. Ntsandza wa nsinya lowu wutiyile naswona awutirhisiwi ku endla fenichara kambe loko ku endliwa floor ya mapulanga yitirhisiwa ngopfu.

Laha wukumekaka kona

Muxaka lowu wa nsinya wuhangalake ngopfu, laha wukumekaka nale ka tindzhawu letinga oma swinene talaha dzongeni wa Afrika kuya e nwalungwini wa Tanzania, laha wumilaka ngopfu emagoveni na laha kungana misava ya sandi. Wutlhela wukumeka ngopfu entangeni wa Kruger National Park.

Swo switiva

Mimitwa leyi nsinya lowu wungana yona yivikiwa kuva yitirha kutisirhelela eka tindlopfu kuva tihangalasa mahanti ya wona. Eka tindzhawu leti kungahariki na tindlopfu minsinya leyi yitele ngopfu.