Kufundza Kabanti nge Sterkfontein

Kuhamba kwe Sikhatsi

©David Fleminger
Loluhambo lwasemihomeni yase Sterkfontein lu, ngempela, yintfo lemakiwe futsi kumele lutsatfwe ngunoma ngubani lovakashele khona kuletindzawo. Kuluhambo lolulula, futsi luyachuthwa kwentela kutsi utotfola lwati loluningi lwangaphansi.
Loluhambo lucala enkhabeni yetivakashi naloyo lochazako ‘Luhammbo lwesikhatsi’, loluchazeka ngetintfo letibekiwe letichaza letikhatsi letibalulekile kusuka kulentfo leNkhulu Kakhulu kuya ekutfutfukeni kwebantfu besimanje. Loku kukutsatsa kusuka kulenkhaba yetivakashi, kwengcele kulendzawo lehlakaniphile, kuya emlonyeni wemhome. Utsi ungehlela kuletitebhisi, kuvakala ungatsi ushiye sikhatsi samandvulo ngemuva kwakho ube ungena umhlaba longapheli wematje kanye nekuthula. Loluhambo lukutsatsa lukwengcise eSilberberg Grotto lapho Nyawo Loluncane atfolwa – loku akukavulekeli sive ngetizatfu letitsite letatiwako – futsi nasenhlitiyweni yalemihome. Utsi ungaba ngekhatsi lendzawo ipholile futsi imile, bese lentfo lephakeme solo inetintfo letetfusako letingematje letakhekile letinaka lokuphatamiseka kwemisebenti yekugubha yekucala kwetikhatsi tandvulo.
Loluhambo bese luchubela ngaphansi kwelichibi, lelimunyama nalolubekiwe kepha liyetfusa, konkhe loku kwalobuhle. Bese kuko konkhe loku tindlela letiningi letincane uze ugcine utfolile, lekungalenye indlela kubuhlungu, emuva elangeni kanye nesimanje.
Intfutfuko kulemihome ivama kubalula ngetindlela letikahle, tintfo letikuchubako kanye nekukhanya lokulungele ndlelayonkhe. Kukhona sichemu sinye lesimfisha lesidzinga ugobane kancane (noma ukhanse, kushiyane ngekutsi emadvolo akho alunge kangakanani). Ticatfulo tekuhamba letilungile, emajeans kanye naletinye tintfo tekujuba umoya letilungele kukhululeka kwakho.

Indzawo Yekuvakashela yase Maropeng

©David Fleminger
Labo labasemtsetfweni labaningi lekungubona babukele leSakhiwo Seluhlobo Lwebantfu sebatsetse tinyatselo leticinile tekwakha indzawo lensha nalekhweshile yetivakashi letosebenta njengalekhangako kulendzawo. Ibitwa nge Maropeng, lekuchaza kutsi ‘kubuyela endzaweni lapho wavela khona’ noma ‘indzawo lapho sivela khona sonkhe’. Isedvutane neMihome yase Sterkfontein futsi ingahlanganiseka neluhambo lwemihome kwentela kuvakasha lokunemiphumela lemihle.
Intfo lenhle nge Maropeng yindlela leyakhiwe ngayo. Yakhiwe kutsi ihlanganise eTumulus (noma indzawo yekungcwabela yakudzala), lendlela leyakhiwe ngayo ibukeka njengentsatjana lephansik futsi ivaleke yonkhe ngekukhula lokucinile, tjani lobumnyama. Njengekutsi, ingenela kahle naletakhiwe takulendzawo futsi, iyindzawo lenhle kakhulu yemidvwebo yemvelo.
Lendzawo isesakhiweni lesingusona eTumulus. Ekungeneni kujutjwe kwaba yi hillock futsi, utsi nasewungekhatsi, lolokulapho ngekhatsi kuvele kukukhange. Yakheke emkhatsini we atrium legijima kusuka ngetulu ‘kwentsaba’ kuya ngaphansi kwemhlaba. Imihome yetitebhisi legegeletele ngaphandle kule atrium kanye nelikhethini letindingilizi temantilehlako esigabeni sesitsatfu saletitebhisi.
Esigabeni sekucala nguNdzawo yekudlela eTumulus lenika kudla lokulula kanye netintfo letikahle kutivakashi tase Palaeo. Lendzawo lenkhulu levulekile nguyona ndzawo yekuhlala njengoba inika umbuketo lomuhle kakhulu ngetulu kwetintsaba, futsi yindzawo lenhle yekucitsa sikhatsi sakho samvakwemadina. Lenhle kakhulu lekhanga tivakashi kusekwehleni kwetitebhisi, ngaphansi, lapho utotfola lelihhola lemiboniso linatotonkhe tintfo temlandvo.
Kute ungene kulelihhola, ungatsatsa ‘Sikhatsi Sekushayela Khona’ – indzawo -yekushayela lemfishane nje ekwengceni ematje lamaningi eligilasi, emantilehlako lasebenta ngelimothi kanye nesimoko semakhemikhali lesigadvwe kutsi simelele lokwakheka kweMhlaba. Senele ngalokukahle, sibonakala kuphela ngeticipho letivela ngekushesha kwalamanti nakahamba ngaphansi kwalelibhande kuya ekhatsi lemantini, kepha intfo lencane lengenayo nelipulani.
Kuningi lokungatfolwa ngemlayeto wase Maropeng lokutsi sonkhe siyafana ngetintfo letiningi letivulekile. Futsi kukhona netintfo letikhangako letibekiwe kanye netintfo letikhulumako. Kepha, siyacela, ungaveli utsatse emagama ami. Labanye bantfu lengikhulume nabo bacabanga kutsi lelihhola belikahle futsi likahle kakhulu, ngakoke vakashela iMaropeng bese uyatikhetsela wena.

Translated by Phindile Malotana