Vhathu vha Bastaards vha Richtersveld

Dzi Ṱhundu

©Shem Compion
Nga murahu hamusi van der Ste atshi tumbula thavha ya copper, ho mbo ḓi vha na nḓila ya uya vhubvaḓuvha. Ayo ngo vha nḓila ye ya vha i tshi dzula i tshi khou shuma,nga nḓila dzoṱhe, fhedzi nga murahu ha minwaha ya 200 ya dzi ṱhundu ḽa Namaqualand. Hezwi hu vha ho kateliwa vha u zwima, vha u tandula, botanist, vha zwa u lima vha european, phuli dzo shavhaho na mbalo ya vhane vha vhidziwa dzi Bastaards (vhathu vhane vha vha na malofha o ṱanganananaho). Musi hu tshi swika havha vhathu vhaswa vha tshi khou lwela shango na zwishumiswa, ha thoma uvha na dzi nndwa dzo vhalaho kha vhonovho vhupo, nga maanḓa nga tshifhinga tsha gomelelo.
Tsha u thoma kha ri ambe nga havha vha Bastaards. Havha vha lushaka lo ṱanganaho malofha vho vha vha tshiḓivhiwa nga madzina o vhalaho, fhedzi mmbi ine ya vha na maanḓa yo vha i tshi vha vhidza ‘Bastaards’ (vhana vha Europeans vhane vha savhe vha tshena) kana ‘Bastaard-Hottentots’ (vhana vha zwisiwana na Khoikhoi).
Zwe zwa ḓiswa nga mulandu wa holu lushaka lwe lwa vha lu tshi khou vhudziswa vhubvo,vhunzhi ha vhathu (naho hu mafhungo o leluwaho) vho vha vha sa tei u wana vhudzulo kha mmbi ifhio na ifhio. Nga mulandu wa hezwi,nge vha ḓi wanela shango vhone vhaṋe.

Adam Kok

Hafha u dzhenelela kha tshigwada tsha mvelo tsha vha Nama, zwo dzhenelela kha zwiṱhavhane, pfunzo na vhushaka ha u pfuma. Vha dovha vha vha vho fara modicum ya zwa polotiki nga mulandu wa lutendo lwavho kha vhurereli ha tshi kriste, vhanwe vho kona na u vhila mabulasi kana pfanelo dza pfulo kha vhahulwane vha mmbi nahone vha hula vha tshi khou pfuma vha tshiya.
Muḓivhalea Adam Kok, mutumbuli wa tshitshavha tsha Griqua ovha o tou ḓiimisa. Kok o pfuluwa atshi khou bva Cape a tshi khou ya Piketberg, aya a dzula kha bulasi ḽa Stinkfontein nga 1751.
Nga murahu,ene na muṱa wawe vha pfulutshela Kamiesberg he vhana vhawe vha vhavha hone vha vhukati kha zwa u rengiselana na vha Europeans, vha Namaqua na vhathu vha maTswana.
Nga vho1780, minwe miraḓo ya muṱa wa Orange River,vhe vha ḓo dzula kha vhupo ha Kimberley, vha saathu u ṱuwa uya u ṱoḓa shango ḽavho. Hezwi zwa u sokou dzula u tshi khou pfuluwa ho vha hu wone mushumo wa trekboer vha sokou ḓa vha dzhia shango.

Vha Bosluis Basters

vha Bosluis Baster vho wana dzina ḽavho kha fhethu havho ha mvelo, bulasi ḽa Bo-Sluis (nntha ha sluice) azwi bvi kha ipfi ḽa tshivhuru ḽine ḽa ri ‘bosluis’, zwine zwa ambelwa kha maḓaka o ḓitikaho nga manwe kana o sianaho.
Ndi zwavhuḓi u ḓivha uri huna vhanwe vhane avho ngo vha vha mashudu vha ‘baster’, zwe zwa ḓo bva kha vhathu vha u thoma vha ‘bastaard’, zwi ambiwa kha ṱhonifho nga tshigwada tsho vhalaho tshine tsha ḓi hudza (hokatelwa na Rehoboth basters na Namibia). Vhathu vho vhalaho vha u kona u ambela vho no amba dzi mbuno nga heḽi ḓuvha murahu nga vho 1800,musi vhuimo havho sa vha ‘half-castes’ wo vha takusa sa vhathu vhane vha vha khwine u fhirisa vha ‘hottentots’ na dzinwe tshaka.
Kha nyimelo hei, u swika Bosluis Baster zwo sumbedza vha na vhushaka na vha Khoikhoi nga hunwe henefho. Ndo vhudziwa, lwa u thoma, zwigwada zwivhili zwo vha zwi tshinetiswa nga zwinwe, nga uṱavhanya nga vho 1980, ho mbo ḓi vha na mbingano vhukati ha mu Nama na Baster zwo ḓo imisa dzi tsie kha Eksteenfontein.Ṋamusi, naho zwo ralo, zwigwada zwa Richtersveld vho mbo ḓi thoma u shumisana na vhanwe ubva zwenezwo.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe