U Ṱavha Zwimela zwi Zwinzhi ndi Mini?

© Marinda Louw

U ṱavha zwimela zwine zwa vha zwi zwinzhi kana u ṱanganiswa ha zwimela, ndi hune tshimela tshithihi kana zwivhili, zwoṱhe zwi tshi wana mbuyelo kha zwone zwiṋe, zwine zwa vha zwo ṱavhiwa tsini na tsini sa zwine nga mvelo zwa vhuyedzana kha u alusana kana u ḓala. Ngudo dzi ṱola masiandoitwa a zwimela zwine zwa vha zwo ṱavhiwa tsini na tsini hu tshi vha ho sedziwa zwiḽi kha vha European Corn Borer Eggs kha ḽa Bell Peppers dzo vha ho hone nga 2005 na 2006 kha ḽa New Jersey, USA vha zwi vhona uri zwa u ṱanganisa zwimela, coriander na buckwheat na bell peppers zwiengedza mbalo ya zwikhokhono zwine zwa vha uri zwina mushumo, zwine zwa fhungudza mutshinyadzo une wa itwa nga vha, European corn borers, zwiḽi zwihulwane.
Hezwi zwa u ṱavha zwimela tsini na tsini zwi thusa kha u engedza vhundeme na lutamo ha vhupo na hone zwina mbuyelo nnzhi kha ḽifhasi ḽa vhulimi. Nga nnḓa ha u engedza vhundeme, na hezwi zwithu zwi dovha hafhu zwa thusa na kha ufha mavu vhundeme nahone nga mulandu wa hezwi uvha hone ha pfushi ya mavu.

Zwine zwa Vhuyedza kha u Ṱavha Zwimela zwo Ṱangana

Nga tshinwe tshifhinga hu ya vha na zwimela zwine zwa dzhena vhukati ha zwinwe, sa tsumbo, khavhishi ṱhukhu dzine dza vha dzo ṱavhiwa vhukati ha zwifhuri. Dzi Aphids dzi ya kungiwa nga khavhishi dza litsha zwifhuri.
Inwe tsumbo ya vhuḓi ndi mavhele, dzi ṋawa na u tangana ha mafhuri. Dzi ṋawa dzi ya ṋekedza, pfushi kha mavu, mavhele a shuma sa tshithu tshine tsha tika dzi ṋawa atsireledza zwifhuri kha zwiḽi zwa hone sa zwivhungu zwa u manyeledza, ngeno zwifhuri zwi tshi vala mavu zwa thivhela u aluwa ha tsheṋe. Nga nḓila ine ya vha i songo ḓoweleya, zwinwe zwimela zwi ya tsikekeledza zwinwe uri zwi sa hule, sa tsumbo ṋawa adzi tei u ṱavhiwa na nyala kana fennel, na khavhishi na maṱamatisi azwi tei u ṱavhiwa zwoṱhe.
Zwinwe zwimela (rosemary na Artemisia afra - African wormwood) zwi ya kunda zwikhokhonono. Zwinwe zwimela sa Carrots, fennel na yarrow zwi ya kunga zwikhokhonono zwine zwa vha na mushumo sa wasps, ladybirds na hoverflies. Kanzhi, mishonga i ya ṱavhiwa yo ṱanganelana. U nga kona u zwivhona fhasi kha uri unga ṱavhisa hani zwimela zwine zwa ṱavhiwa zwo tanganelana uri zwi vhuyedze.

Zwa Khwiṋe na Zwine zwa Konḓa kha Zwimela Zwine zwa vha zwo Ṱanganelana

Surplus People Project’s (SPP) zwine wa fanela u tevhedza zwone musi u tshi kha zwa vhulimi ‘ milayo ya ndeme ya u ṱavha na ya kufuwele zwi fanela u tevhedza u ṱanganiswa ha zwimela:
Miroho: Nawa
Dzi ya funa u ṱavhiwa na zwinwe: Marigolds, beetroot, khavhishi, carrot, cauliflower, celery, cucumber, mavhele, maḓabula, strawberries
Zwine ya vhenga: Dill, fennel, tshaka dzoṱhe dza nyala
Miroho: Beets
I ya funa u ṱavhiwa na zwinwe: Asparagus, nyala, kohlrabi, ṋawa dza ḓaka, lettuce, miṱa ya khavhishi
A I funi: Mustard, ṋawa dza pole
Miroho: Khavhishi
I ya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Beetroot, celery, chives, dill, nyala, rosemary, sage, thyme
A I funi: Dill, fennel, mita ya dzi nyala
Miroho: Carrot
Iya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Basil, chives, lettuce, nyala, peas
A I funi: Broccoli, khavhishi, cauliflower, dill, fennel, maḓabula
Miroho: Celery
Iya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Marigolds, nawa, broccoli, khavhishi leeks, parsley, nyala ya maṱari, maṱamatisi
Zwine I sa fune: A huna
Miroho: Cucumber
Iya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Nawa, green peppers, lettuces, nasturtiums, radishes
A I funi: Mishonga, habu, maḓabula
Miroho: Eggplant
I ya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Basil, beans, lettuce, mapiere, madabula, spinach
A I funa: Ahuna
Miroho: Kale
Iya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Cabbage, dill, madabula, rosemary, sage
A I funi: Strawberries, maṱamatisi
Miroho: Lettuce
Iya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Beetroot, khavhishi, carrots, radishes, strawberries
A I funa: Broccoli
Miroho: Oats
Iya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Brinjals, green peppers, strawberries, maṱamatisi
Zwine isa fune: Ahuna
Miroho: Melons
Iya funa u ṱavhiwa yo ṱanganelana: Garlic, chives, mint
A I funi: Citrus trees, maḓabula, radishes, murambo
Miroho: Nyala
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Beetroot, khavhishi, carrots, lettuces, peppers, spinach, strawberries, maṱamatisi
A I funi: Beans, peas, sage
Miroho: Peas
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Carrots, potatoes, radishes, leafy greens, eggplant
A I funi: Garlic, nyala
Miroho: Peppers
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Beans beetroot, carrots, celery, lettuces, mavhele, parsley, zwifhuri, radishes
A I funi: Nawa
Miroho: Madabula
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Beans, broccoli, khavhishi, eggplant, kale, marigolds, mavhele, nyala, peas, strawberries
A I funi: Cucumber, melons, mafhuri, squash, sunflowers, maṱamatisi, turnips
Miroho: Pumpkins
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Beans, garlic chives, mavhele, radishes
A I funi: Maḓabula
Miroho: Soya bean
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Mavhele, soya bean dzi thusa zwimela zwoṱhe zwo no mela nga tsini
Zwine isa zwi fune: A huna
Miroho: Sunflower
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Mavhele
A I funi: Ṋawa na maḓabula
Miroho: Swiss chard
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Beetroot, ṋawa, khavhishi, celery, green peppers, nyala, peas, strawberry
A I funi: Nḓirivhe, maḓabula, sage
Miroho: Maṱamatisi
Iya ṱavhiwa yo ṱanganelana: Marigolds, basil, carrots, celery, chives, nyala, parsley, sage, stinging nettles
A I funi: Kohlrabi, maḓabula, fennel, khavhishi, corn

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe