Uya nga ha milayo ya agroecology, u fusha mavu ndi zwone zwa ndeme u fhira u fusha tshimela. Zwino mushumo wau tou thoma ndi u tola mavu uri u kone u vhona zwine mavu akhou toda zwone ro sedza dzi pfushi na mvumbo yao, na zwine zwa vha uri azwiho kha mavu.
Soil pH and Nutrient Availability
pH ya mavu na dzi pfushi dzine dza vha hone u kaliwa ha pH hu bva kha 0 uya kha 14 hune na pH ya vha 7 hu vha hu hone vhukati.Hune pH ya vha i fhasi ha 7 hu vha ho dalesa acid hune ya vha i tshi khou fhira 7 hu vha hu alkaline. Ndila ya u kona u lugisa pH ya mavu ndi u lugisa acid sa vhunga pH ya mavu i tshi vha ina mushumo muhulwane vhukuma khau vha hone ha pfushi.
Zwa u panga lime ya zwa vhulimi zwi dovha hafhu zwa thusa na kha pfushi dzine dza vha dzi tshi khou todiwa nga tshimela u fana na calcium na magnesium, zwi ya fhungudza aluminium ine ya vha na vhutungu zwa gonyisa uvha hone ha phosphorus (P) kha mavu.
Kha mavu ane avha na acid hune pH ya hone ya vha i fhasi ha 6, u vha hone ha dzi nitrogen dza tshimela hu vha hu fhasi. Na u vha hone ha dzi pfushi dzine dza nga manganese (Mn), iron (Fe), copper (Cu), zinc (Zn) na boron (B) zwi ya tsa arali pH i tshi khou gonya-musi mavu atshi vha alkaline.
Mahatsi na legume zwi ya fhambana zwi tshi da kha u kona u kondelela pH ya mavu. Mahatsi aya kona u kondelela pH ine ya vha fhasi, naho huna thahalelo ya calcium (Ca) kana magnesium (Mg), mavu a fanela u pangiwa lime ine ya vha i tshi khou todea.
Dzi legume dzi toda acid kha u kona u linganisa mavu uri akone u bveledza zwithu zwine zwa vha zwizhi, na u ta u vha hone ha Rhizobium bacteria, zwine zwa thusa kha u lugisa kha dzi legume mavuni. Vhukati ha calcitic kana dolomitic lime zwi ya bva kha tshiimo tsha zwine zwa vha uri zwi khou tahela.
pH i ya swika hune ya gonya arali (acid) musi ho shumiswa manyoro a ammonium kana huna tshikalo tsho imaho nga uri tsha dzi legume dzine dza vha uri dzo tavhiwa.
Phosphorus
Zwine zwa todea kha mahatsi zwi ya vha zwi tshi khou pfala naho huna uri mavu aya kona u tshila na musi phosphorus i fhasi, hu di tou vha uri anga si vhe a maimo anntha. Nga mulandu wa u kona u tanganelana vhukati ha nitrogen na phosphorous, phosphorus ivha ya ndeme arali ho sheliwa nitrogen kha pfulo. Phosphorus (P) i vha ya ndeme kha u bveledziwa ha dzi legume nga maanda fhethu hune ha vha uri hu khou sheledziwa. Sa tsumbo dzi clover dzi hula fhethu hune ha vha na dzi mvula, hune P na lime ya zwa ndimo zwa vha zwi tshi khou todea.
Potassium
Musi pfulo i tshi khou fuliwa, zwine zwa swika 90% zwa Potassium (K) zwi vha zwi tshi khou liwa zwa dovha zwa vha zwi tshi khou humela hafhu mavuni,nga ndila ya manyoro na murundo. Naho zwo ralo arali pfulo ya tou kaniwa hu tshi khu itwa dzi furu, potassium iya vha i tshi khou tuwa. Sa tsumbo 10 kg ya potassium i vha itshi khou bva kha tshikalo tshinwe na tshinwe tsha mahatsi ane avha atshi khou kiwa (Eragrostics curvula). U kona u langiwa zwavhudi nga u dzulea u i shela kha mavu.
Nitrogen
Nitrogen (N) ndi tshone tshiko tsha u bvelela ha u bveledziwa ha mahatsi. Kha mushumo munwe na munwe wa u nyora, hu fanela uvha na u kaliwa vhukati ha nitrogen na pfushi u fana na phosphorus na potassium, zwikalo zwi fanela u itwa nga ndila ya u londa na u nukadza mavu zwi tshi khou bva kha lushaka lwa pfulo. Unga kona u shela nitrogen lune lwa swika rathi, u shela u tshi ya phanda zwi ya vha zwi tshi khou bva na kha lushaka lwa pfulo, u bveledzwa, u lapfa ha tshifhinga tsha u bveledza na mutsho. Zwimela zwine zwa vha uri zwimela tshilimo zwi shumisa nitrogen zwi tshi kha di tou hula na hone zwi na mbuyelo u i panga nga ndila yo teaho.
Dzi legume dzi ya kona u bveledza midzi Rhizobium nodes ine ya sa tode nitrogen. Arali pfulo nntswa ya thoma u shanduka muvhala wa vha tshitopana, zwi vha zwi tshi khou amba uri Rhizobium bacteria ivha i saathu thoma u lugisa muya kana tshimela tshi nga tambula hu thahalelo ya nitrogen. U shelwa nga nntha ha nitrogen zwi ya kona u kunda vhuthada.
Trace Elements
U sa vha hone ha dzi trace element nga maanda ya molybdenum (Mo) zwi nga imisa u hula ha dzi legume, fhedzi zwi ya lugiswa. U toliwa ha ndingo dza mavu na tsivhudzo kha vhathu vha u lima zwi ya todea.
Zwa ndeme: ndivho hei ndi ya zwa pfunzo na uri u kone u vha na ndivho fhedzi azwi faneli u dzhiwa upfi zwi khou bva kha vha divhaho nga ha manyoro. U tshi khou toda ndivho ine ya vha uri yo fhelela kha u lisa mavu na manyoro u fanela u kwama vha zwa vhulimi vhuponi ha hanu.
Translated by Khalirendwe Nekhavhambe