Ngade ya Richtersveld

Nzulelo ine ya Mangadza

©Jacques Marais
Nzulelo ya Richtersveld na Namaqualand i ya mangadza. Fhedzi hafha ndi fhethu hune ha fhisa nga maanḓa hune mvula dzo linganelaho dza vha 1500mm, zwine zwa ita uri hafha fhethu hu wele kha soga. Hu ya fhisa vhukuma musi hu tshilimo mufhiso wa hone uya swika kha 50 degree. Zwino mbudziso ndi ya uri zwi ḓa hani fhethu ho raliho ha vhana zwithu zwavhuḓi ngaurali zwa vhufa? Fhedzi huna mutsho wo fhambanaho une wa ita hei ngade ya Eden.
Tshithu tsha u thoma u tshi sedza ndi Benguela Current ine ya rothola, ine ya elela nga vhubvaḓuvha uya maḓini. Benguela ibva kha dzingu ḽa Antarctic, hune maḓi a u rothola a Atlantic a ṱangana na icy Southern Ocean.
Zwiita uri maḓi ane a dudela amboḓi rothola zwine zwa ḓisa murotholo, havha hu tshi khou bva maḓi ane o ḓala nga pfushi lwanzheni. Muya une wa vha na maanḓa ubva kha South Atlantic anticyclone u tshimbida zwisima zwa maḓi a u rothola uya Cape of Good Hope na tshipembe ha maḓini.
Zwi mbo ḓi lumba zwa bvisa maḓi uya Angola, musi i tshi ṱangana na hune ha rothola.

The Benguela Current

Benguela current ina mushumo muhulwane kha vhupo ha Afrika. Yo pfuma nga pfushi ya maḓi ine yavha i tshi khou tika dzi khovhe nnzhi, dzine dza fhedza dzi tshi khou tika seal, zwiṋoni zwa maḓini na zwinwe zwithu zwine zwa wanala maḓini.
Maḓi ane a rothola ane a swika henefha kha 5 degree wo vhambedza latitudes, u dovha wa fhungudza tshivhalo tsha mufhiso une wa vha hone. Sa mvelelo mvula dzine dza na tsini na magabeloni dzi vha dzi ṱhukhu zwine zwa khakhisa dzingu ḽeneḽo.
Fhedzi Benguela Current ina zwine ya zwi rembulusa zwine zwa dzudzanya u kwamea ha dzingu. Muya wo dzikaho une wa takuwa lwanzheni u fhungudza mufhiso, zwine zwa amba uri tshilimo ahu tou fhisesa vho vhuria na hone ahu rotholesi.
Naho zwo ralo, nga mulandu wa dzi thavha, hoyu muya une wa vha u tshi khou bva lwanzheni a u koni u tou dzhena nga ngomu na hone mufhiso wa tshillimo uya swika na kha 40 degree.
Benguela current ndi yone tshiko tsha muya wa u khwaṱha une wa dzulela ubva maḓini khathihi na zwiḓula. Hezwi zwi ḓivhiwa sa malmokkies kana !hurries nga vhadzulapo zwo sikiwa musi muya u tshi vhudzula na hone u fhungudza nga muya wa u rothola.
Na maḓi. Hezwi zwi ita muya wa u rothola u dzhene kha khuli yo khwaṱhaho tsini na maḓi, u tshi khou vala zwimela nga muya wa u rotholela. Zwine zwa itea nga maanda nga luṱavula, musi hu sina muya munzhi hei malmokkies i dzulela u vha hone ndi yone yo khwthisaho mavu a hone.

The Malmokkies

©Roger DelaHarpe
U thembea ha malmokkies zwiitwa nga mvula. Zwine zwa sa fane na kha manwe masoga, Namaqualand a hu omi lwa tshifhinga tshilapfu. Musi dzi mvula dzi fhasi, ndi zwithu zwine zwa pfala zwine zwa fha zwimela tshifhinga tsha u kona u langa kutshilele kwazwo. Mbuno dza hezwi adzi ḓivhei.
Zwa u fhedzisela zwa ndeme kha u shanduka ha mutsho zwine zwa kona u ita uri Namaqualand hu wane muya wa dzi thavhani u tshi khou bva nnṱha vhuria vhunwe na vhunwe. Hezwi zwi vhangiwa nga u gonyesa ha mufhiso.
Muya uya iswa fhasi hune ha vha na mufhiso muṱuku zwa ita uri u gidimele dzi thavhani, wa kona u gonyela kha kusi. Mvelelo dza hezwi ndi mufhiso, na u oma ha muya une wa vha u tshi khou dzhena. Kha ḽa Namaqualand na Richtersveld, hoyu muya wa dzi thavhani u ita uri vhuria hu dudele zwine zwa tendela zwimela na zwipuka uri zwi bveledze na u hula.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe