Ndila dza u Tavha Zwimela zwa u liwa nga Zwifuwo

Hune ha vha uri pfulo yo no tumbulwa, vhalimi vha nga humbula uri ndi khwine vha tshi tou vulusudza kana u thogomela hune ha vha uri ndi kale huna pfulo.
Arali hune ha vha na pfulo huna 40-75% ya zwimela, hu nga kona u tavhiwa pfulo ntswa, nga u tou tavha hune ha vha uri ho dzula huna pfulo, fhedzi arali hu fhasi ha 40% ya pfulo ine ya vha yo sala, zwi nga vha zwavhudi uri hu tou dovhololiwa zwavhudi.
Musi u tshi khou lugisa uri u kone u tavha pfulo, zwothe nzulelo ya hune wa vha u tshi khou toda u tavhela hone na lushaka lwa mavu zwi vha zwina mushumo une wa vha uri ndi muhulwane kha u kona u nanga zwimela zwine zwa vha uri zwo tea. Zwi dovha hafhu zwa thusa na u kona u nanga ndila ya khwine ya kutavhele.
Tshifhinga tshothe hu fanea u shuma mbeu ine ya vha uri ndi thethe, ya maimo anntha, nahone u saathu tavha dzi legume, u fanela u zwiita mafhungo uri mbeu i khou tavhiwa huna u sedziwa zwavhudi midzi ine ya vha uri i do vha hone ya Rhizobium bacteria uri hu kone u vha na u dzhena ha nitrogen ine ya lugisea kha mavu.
U fanela u vhudzisa muthu ane avha uri u khou ufha mbeu zwi tshi da kha kunangele kwa mbeu.

U Nanga Fhethu ha u Tavhela Pfulo

©Kim and Forest Starr

Uvha hone ha zwianiwa zwinzhi zwi vha zwi tshi khou bva kha mvumbo ya mavu na u vha matete. Sa tsumbo, mavu a hune ha vha hu tshi khou tavhiwa anga vha atshi kona vhukuma u fara madi, zwine zwa ita uri are nga nntha avhe o dalesa nga madi. Mahatsi ane avha uri aya funa madi ndi one ane atea u tavhiwa ane anga sa Napier na bana grass hu nga vha zwithu zwavhudi kha u tavha.
Usa adza ha hune ha vha uri hu khou tavhelwa hone zwi ya tutuwedza u gidima ha madi na u fhalala ha mavu zwine zwi nga kona u kala dzi contours na terracing. U fhungudza u gidima ha madi a tshi khou bva nntha ha tshikwara, mahatsi ane avha uri aya adza a nambatela ndi one ane atea u tavhiwa. Hezwi zwi dovha hafhu zwa tutuwedza uri madi adzule kha mavu.

U Dzudzanela Pfulo

U fanela u thoma u lugisa minwedzi ya rathi uya kha ya 12 usaathu tavha.
Musi usaathu tavha tshimela na tshithihi, ndi zwavhudi uri hu itwe ndingo dza mavu uri hu kone u vhoniwa uri mavu ana pfushi nngafhani na pH ya mavu. Hedzi ndingo dza mavu dzi ya kona na u amba uri ndi tshimela tshifhio tshine tsha nga lugela u tavhiwa hafha. Ubva hafho unga kona u panga dzi pfushi kha mavu wo katela na manyoro, uri hu kone ubva zwine zwa vha uri azwina mushumo kha mavu.
Wa panga zwine zwa vha zwi tshi khou tea u lugisa wo teaho, zwithu zwine zwa nga manyoro musi u tshi khou ita dzi ndunduma dza mbeu kana musi u tshi khou tavha.

U Lugisela dzi Ndunduma dza u Tavhela mbeu

Mbeu ya mahatsi manzhi na dzi legume zwi vha zwi zwituku zwino zwi vha zwi zwavhudi uri dzi ndunduma dza hone dzi kone u vhonala, ha vha hu sina tshene, ha dovha ha vha ho khwatha. Mbeu i toda u thaba uri i kone u mela na uri i kone uvha na midzi zwi amba uri hu fanela uvha na vhushaka vhukati ha mavu a madi na mbeu uri hu kone u vha na u thaba ho teaho tsini na mbeu.
Zwa u lugisela mbeu zwi ya bva na kha lushaka lwa zwishumiswa zwo shumiswaho. Arali hu tshi khou tumbulwa pfulo nntswa, hu nga shuma zwa tillage zwa ano maduvha, fhedzi arali hu tshi khou tou vusuludziwa pfulo ntswa, hu nga shumiswa zwithu zwine ha vha hu sina till, zwi vha zwi khwine.

Best Planting Time

Unga kona u tavha nga ndila ya tshi zwino kana nga ya musi hu sina till. Nga ndila ya u tavha ya tshi zwino,dzi ndunduma dza u tavhela dzi ya limiwa hu tshi khou lugiselwa nahone kha zwa musi hu sina till, mbeu iya tavhiwa hu songo khakhiswa mavu.
Zwa u tavha zwa tshi zwino zwi fanela u shuma musi hu tshi khou itwa dzi ndunduma dza u tavhela dzine dza vha uri dzi ya lingana. Iya kona u kwashekanya mavu madenya. Vhanwe vha limi vha tshi amba vha ri iita na uri mavu afhise, ya ita uri na zwimela zwi hule zwi tshi khou lingana. Naho zwo ralo hezwi zwa tshi zwino zwi ya tshinyadza tshivhumbeo tsha mavu zwa dovha zwa ita mufhalala wa mavu.
Zwa musi hu sina tillage zwi vha zwi tshi khou itwa nga u tavha mbeu khathihi kha dzi ndunduma dza hone. Hu fanela uvha na u fhungudziwa zwine nga u fula zwine zwa vha zwihulwane kana ho bviswa furu. Zwa no till zwi vha zwi tshi khou amba uri ndi ndila ya u kona u fhungudza mufhalala wa mavu zwa disa u thaba na hone na zwimela zwa hone zwi ya mela zwi khou edena na hone nga zwituku.

Tshifhinga tsha Vhudi tsha u Tavha

©AnnaJB

Musi u tshi khou tavha pfulo tshifhinga tsha u tavha ndi tsha ndeme vhukuma. Na u nanga zwa u tavha-zwine zwa mela tshilimo na zwine zwa mela vhuria zwi ya kona u amba tshifhinga tsha vhudi tsha u tavha. Zwine zwa vha zwavhudi ndi zwauri mufuwi u fanela u zwiita mafhungo uri huna zwiliwa na musi hu na gomelelo.
U kona u lugisa tshifhinga tsha u tavha zwi dovha hafhu zwa thusa na musi u tshi kana. U fanela u humbula uri pfulo inga si liwe fhedzi, u tea na u ikana wa vha wo i vhea nga ndila ya dzi furu.
Tshene na yone iya kona u amba tshifhinga tsha u tavha, sa tsumbo unga tavha zwimela zwine zwa mela tshilimo wa zwi tavha vhuria zwiita uri zwi songo hulesa. Na hone zwimela zwi fanela u tavhiwa kha dzi row dzine dza vha uri dzo vulea.
Ndi zwavhudi u tavha mbeu yo tsa nga ndila ine ya vha uri yo tea, uri mbeu i kone u mela.
Unga kona u tavha nga zwanda kana nga mitshini. Huna tshithu tsa u tavha wheat tshine ha vha ho bvisa mano kana lufhanga na tshone tshi nga shumiswa. Nga hei ndila mbeu i do wela mavuni fhedzi hu si fhethu hune ha vha uri ho tsa. Zwinwe zwine zwa nga shuma, tshithu tshine tsha suvha tsha u tavha mbeu tshine tsha shuma hu tshi khou bveedziwa miroho, tshi nga shumiswa. Mbeu inga kona hafhu u tanganiswa na phosphate kana lime zwa tavhiwa zwina tshithu tsha u phadaladza lime.
Unga shumisa zwa u tou gwa khathihi. Sa tsumbo, ndi zwavhudi u panga mahatsi o omaho kha zwine zwa vha uri ndi kale zwihone, pfulo ine ya vha uri yo dala. Hezwi zwiitwa nga u khwathisa pfulo kana u engedza mahatsi kha dzi legume. Hezwi zwi nga si shume kha cock’s foot, fescue kana lucerne.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe