Mahatsi Atshi khou Shuma sa Pfulo

©Pannar Saad
Mahatsi, a dovha hafhu vhidziwa monocot kana narrow-leaf plants, ndi zwithu zwa ndeme kha pfulo. Musi o tangana na dzi legume, mahatsi aya fhungudza khombo ya bloat musi zwifuwo zwi tshi khou la. Mahatsi adovha hafhu a fhungudza u hula ha tshene, zwa thusa na kha uri pfulo ivhe hone na musi hu vhuria nahone ya vha na mutakalo ya vha nnzhi. U dala ha tshaka nnzhi dza mahatsi zwi vha zwi tshi khou amba uri hu vha huna zwithu zwinzhi zwine zwiya tenda na hula kha khalanwaha inwe na inwe na ndila ya u kona u langa.
Mahatsi anga kona u khethekanyiwa ubva kha ane avha uri ndi a musi hu tshi khou fhisa na musi hu tshilimo na musi hu tshi vha ho dzika.
U fanela u humbela vhathu vhane vha rengisa dzi mbeu uri vha ufhe dzi tsivhudzo, uri ndi ifhio pfulo ine ya nga tenda kha vhupo hahawu na lushaka lwa mavu.

Mahatsi a Pfulo ane Ahula Tshilimo

©Pannar Saad
Mahatsi ane ahula avha manzhi ahula hu tshi khou dudela tshilimo avhidziwa upfi mahatsi ane ahula tshilimo nahone kanzhi atavhiwa hune ha dudela Afrika Tshipembe.
Tuft-forming mahatsi a tshilimo
Haya mahatshi hatodi u liwa nga maanda nahone ha sukei zwavhudi. U sa mela zwa vhudi hu vha hu zwine phukha dza vha uri dzo la zwone.
Tsumbo dza tuff-forming ndi weeping love grass (Eragrostis curvula), pfulo ine ya vha uri ndi ya tshothe ya dovha ya kunda gomelelo nga ndila ya maanda buffalo grass (Cenchrus cilliaris) na finger grass u fana na Smuts finger grass (Digitaria eriantha).
Weeping love grass i vha ya vhudi kha mavu ane avha na acid ya pH ine ya vha vhukati ha 4 - 7. Buffalo grass i funa pH 7 - 8, i hula kha mavu a mutavha ane vha daka nahone iya lwa vhukuma na aluminium na manganese. Ine ya difha Smuts finger grass i hula kha matombo o tsaho ane avha na pH ya 6 - 7 fhedzini ya balelwa kha mavu ane avha uri asi matete.
Hatsi line la hula nga u tavhanya la Rhodes li hula zwavhudi fhethu hune ha vha uri ho fhambana nahone la vha linzhi ubva kha nwaha we la tavhiwa ngalo. Zwavhudi ndi u litanganisa na Smuts finger grass.
Hatsi line la vha uri lo adza
Hatsi heli li ya di wana zwavhudi vhukuma nga murahu ha musi lo thoma la liwa, fhedzi ndi hatsi la tshilimo li ya konda u lea.
Tsumbo dza hatsi line la vha uri lo adza hu vha ho katelwa na kikuyu – line la toda mavu matete - la dovha la kondelela na gomeleo na hatsi line la ditika nga mavu bhai grass kana the versatile star grass (Cynodon lushaka).

Zwine zwa hula Vhuria zwa Pfulo

©Pannar Saad
Hezwi ndi zwimela zwine zwa hula zwavhudi musi hu tshi khou rothola u fana na lutabula na tshifhefhe. Mahatsi haya a dzula a madala na musi hu vhuria, aya kona u kondelela murotho nahone li ya lea vhukuma u fhira na manwe a tshilimo.
Tuft-forming temperate grasses
U fanela u nanga hatsi lo teaho line la do lea nga zwifuwo. Sa tsumbo, hatsi la perennial ryegrass li ya kondelela u leswa, fhedzi cock’s foot grass lihula zwavhudi arali li sa khou liwa nga maanda.
Italian ryegrass li nga liwa lwa tshifhinga tshilapfu u fhira Westerworld ryegrass. Ryegrasss tshimela tsha pfulo li vha lina nitrogen na madi manzhi.
Tall fescue li vha lo tea kha mavu ane avha uri o thaba na marshlands iya kondelela mavu ane avha na acid.
Cock’s foot (Dactylis glomerata) I ya difha. Hatsi heli li ya kona u kondelela vhukuma na u liwa nga maanda na hone lihula zwavhudi thungo ya vhukovhela na fhethu hune ha vha na mirunzi, kanzhi zwi vha zwa vhudi u tavha hune ha vha na mitokola kana dzi orchad.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe