Fhethu ha u eḓela khuhu

© Chris Daly

Vhunzhi ha khuhu dzine dza vha uri dzi bulasini dzi eḓela fhasi. Arali dzi tshi khou ṱhogomelwa zwavhuḓi, u adzelwa zwiita uri dzi vhe na mutakalo, na u ita uri fhasi hu vhe na vhuphuvhe phuvhe zwiita uri dzi sa dzhenwe nga phepho. Dzi a kona u hwala na muya, une wa sa ite uri dzi omelwe fhedzi zwine zwa nga sia khuhu dzi tshi khou vhaisala na kha lukanda.

Hu Shumiswa mini

©Chris Daly

Huna zwishumiswa zwinzhi zwine wa nga tou ṋanga kha zwo. 

Uri zwiita vhugai ndi zwa ndeme, ngauri zwi ya thusa kha u vhona uri bulasi ḽi khou vhuyelwa na nga tshelede. Pine shavings na sawdust ndi zwone zwishumiswa zwo no shumiseswa, fhedzi zwi a konḓa uya vhathuni na u ḓura hunwe fhethu. Rice hulls nayo ndi ya vhuḓi na u ḓura a i ḓuri. 

Vho rabulasi naho zwo ralo, a vha faneli u valiwa maṱo nga mutengo wa zwishumiswa, ngauri tshinwe tshifhinga unga kona u vhea masheleni wa kona u renga. Na tshelede ya tshiendedzi i fanela u vhalelwa kha mugaganya gwama. Vhunzhi ha vho rabulasi vha shumiswa zwishumiswa zwine zwa vha uri zwi tsini na mabulasi avho. 

Khuhu dzi akona u bveledza vhunzhi ha manyoro, zwino na u laṱiwa ha manyoro zwi fanela u vhaleliwa. Ha vhare bulasini – hu a ṱanganyiswa ha u adza, manyoro na mithenga – zwa itwa na nga zwithu zwo pfumaho. Vhanwe vho rabulasi vha ya rengisa sa manyoro, ngeno vhanwe vha tshi shela kha dzi ngade dzavho. Uri zwi shumiswe sa manyoro, fhethu hune khuhu dza eḓela hone hu fanela  u kwashea zwo leluwa.  

Naho zwi songo tendelwa urengisa vhana vha khuhu sa zwiḽiwa, zwishumiswa zwa hone azwi ḓuri, sa kholomo, mbudzi na nngu. Vhana vha fanela u ṱhogomelwa hu tshi khou shavhiswa khombo dza mitakalo yavho. Zwi fanela u ḽea zwiḽiwa zwavho, hu sina mabodelo, tsimbi, mulimo, zwishumiswa zwo no bva nnḓa, maṋoni o faho,  na protein ya zwifuwo. Zwipuka zwine zwa wana zwiḽiwa zwi fanela u ṱhavheliwa  botulism, vhulwadze vhu no ita uri i ome lurumbu.   

Musi wo lavhelesa zwishumiswa zwi fanela uvha zwi tshi sedzea nga hei nḓila:

  • Zwi fanela u ṱavhanya u oma. Vhana vha thaba vha ya ḓelwa nga vhulwadze, ha usina zwikunwe na mitumbu yo laṱedzwaho. Zwiita na uri huvhe na vhulwadze ha phepho na u ṱuṱuwedza u hula ha zwitzhili na malwadze. Nga hei nḓila hu  vha hu tshi khou itela uri nwana a dzule vhukati ha 21 na 25 %. Arali zwa dzula zwoṱhe sa bola, zwi a thabesa. Arali zwa vha zwo phaḓala ndi zwone zwo no toḓea. Arali isa khou kona u shuma zwi amba uri ivha yo oma . 
  • Tshedza na u langa ha vhuḓi. Zwishumiswa zwi fanela u dzula zwi tshi khou rembuluswa ya ṱhogomelwa nga nḓila ya vhuḓi hu tshi khou shavhiwa uri inga bva mitwe nga u dzhenesa ha muya. 
  • U vhofholowa kha vhutungu ha mulimo, ngilasi,tsimbi na zwinwe zwishumiswa zwine zwa dzhenisa mutakalo khomboni. Manwe a matanda avha a khombo kha khuhu. U ita ha u dzula nga dzi Peanut hulls zwia ḓura vhukuma nahone tshinwe tshifhinga zwi avha na vhulwadze.
  • -zwishumiswa zwavhuḓi zwa u kona u tsireledza uri hune khuhu dza dzula hone hu si vhe na phepho. Muṱavha asi wavhuḓi lini na khuhu dzi a balelwa u tshimbila khawo. 
  • Zwishumiswa zwo linganelaho. Tshinwe na tshinwe tshine tsha vha tsho hula u fhira 30 mm, sa mikope na matanda zwi avhaisa milenzhe ya khuhu zwa sia na mutumbu woṱhe u tshi khou vhaisala . Zwishumiswa zwine zwa vha zwiṱuku kha  2 mm, sa sawdust kana fine, straw or hay, nazwo zwi a ḓisa buse kha khuhu zwine zwa vha uri zwi adzhenisa mutakalo khomboni kha muthu na kha khuhu.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe