U Dzhenisa Vhathu vha ma Xhosa

Zwe zwa Porofitiwa nga Ntsikana

©Roger de la Harpe

Vhathu vha ma Xhosa vha Eastern Cape ndi vhone vhathu vha u thoma vha Nguni vha Cape vhe vha do taniwa nga vha European vha u zwima, na u rengisa na vha dzi kereke, vha masole zwa di hula zwi tshi ya ubva nga centuary ya vhu 18 uya phanda. Hezwi zwithu zwavho zwo do kwama vhukuma mvelelo ya vhathu vha vha nguni, zwine na namusi vhanwae vha kha di vha vho dada.

Vha Tsikana ndi ma Xhosa vhane vha divhea vhukuma he ha vha huna muporofita o lovhaho nga 1821, we avha tshi dzhena kereke ya Reverend Joseph Williams wa tshitshavha tsha London Missionary. Naho o vha a munna we avha asongo funzea, fhedzi o kona u bvisa dzinyimbo, dzine dza kha di imbiwa na namusi.

U tshi nga engedza ovha na zwiporofita zwinzhi zwine zwa vha uri o zwiita zwine zwa mangadza, o tsivhudza vhathu nga ha tshelede uri ido hula ya vha ya ndeme a vha vhudza nga uri hu do da zwidimela zwine zwa do tshimbila na shango.

Zwa u shanduka vha tshi ya kha vhurereli ha tshikriste zwo sia huna u bvelela hunzhi kha vhathu vha vha Nguni, zwe zwa do vha hone uswika nga 1950, hu saathu da tshifhinga tshine tsha vhidziwa upfi, vhathu vha tshikolo, sialala tsuku, vhathu vha kale vhe vha do kuvhatedza zwa vhu kriste na pfunzo dza tshikhuwa ho vha hu zwithu zwo itwaho nga vhathu vha kereke na zwikolo.

Mvelelo ya vha Cape Nguni

©Dr Peter Magubane

Vhathu vha Cape Nguni vho tutuwedziwa vhukuma nga vhathu vha Europe, nga maanda vhe vha vha vha tshi khou amba tshiisimane, vha dovha vha tutuwedziwa zwihulwane nga vhathu vhane vha vha vha kha zwa vhurereli ha tshi kriste. Vhathu vha tshikolo vho do doba na ndoweleo ya dzi rokho dza u ambara vha dzhia na sialala ya zwithu zwa kereke na uya tshikoloni.

Vhathu vha sialala vho vha vha tshitaluswa nga upfi vhatsuku, ngauri vho vha vha tshidola vumba litsuku khofheni havho na mivhili. U hana zwothe tshikolo na kereke zwe zwa diswa nga dzi ṱhunḓu, havha vhathu vha sialala vho isa phanda na u ita zwithu zwavho zwa u rerela vho ditika nga mimuya na vhadzimu. Vhathu vhanzhi vhane vha amba tshi Xhosa namusi ndi vha kriste.

Na vha fhodzi na mahosi vha kha zwa tshi kriste. Naho zwo ralo vhunzhi havho vha ya ya kerekeni vha dzhena vha vhuya vha ita zwithu zwa havho. Zwiambaro zwo daho zwi tshi khou sumbedza zwithu zwa sialala zwa zwiambaro, vho kona, nga maanda nga centuary ya vhu 20, ndi zwibveledzwa zwa zwithu zwa tshthu, nga maanda zwa vhafumakadzi zwe zwa diswa na hone zwa vha zwi tshi khou rengiswa nga vha Europe: malungu a muvhala wa ludi, e athoma u dala nga centuary ya vhu 19.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe