U Dalela Phakha ya Tshitshavha ya Mapungubwe

Mapungubwe nga u Angaredza

©David Fleminger

Phakha ya tshitshavha ya Mapungubwe i vha na vhueni ho no swika zwigidi nga ḓuvha (ho kateliwa na zwikolo zwinzhi) na hone mabalo i khou ya phanḓa tshifhinga tshoṱhe. U tshi nga isa phanḓa 60% ya vhathu ndi vhathu vhatsu zwine zwa takadza musi vhathu vhane vha vha vha tshena vha tshi vhona zwa dzinwe phakha.
Hezwi zwi nga vha zwi tshi khou itwa ngauri Mapungubwe ndi phakha ya u thoma khulwane ine yo tou livhiswa kha u khethea ha tshipiḓa tsha Afrika, hune ha vha hu tshi khou pembeleliwa ḓivhazwakale ya Afrika ye ya vhuya ya litshedzwa. Dzinwe dzi phakha dzi vhonala sa u iswa phanḓa ha kushumele kwa muvhuso wa tshiṱalula nahone nga mvelelo dzi vha dzi sa kwamiwi uya nga kuitele kwa mvelo. Zwino vha San parks vha dzulela u ṱuṱuwedza zwa vhupo ha Mapungubwe.
Zwa zwino i fhira zwithu zwa polotiki. Mapungubwe yo no sumbedza u ḓivhea vhukuma nga mulandu wa uri ivha na vhaeni vhanzhi. Vhuvha ha hone ahu ngo ḓoweleya ha dovha ha khethea. Gammba yoṱhe ina zwimangadzo. Phakha i dovha ya vha na zwithu zwiraru zwine zwa mangadza zwo tumbulwaho nga vha ngudo dza vhathu tshikwarani tsha Mapungubwe, K2 na Schroba.

Mulandu ni tshi Fanela u Lindela?

Phakha ifha vhudzulo ha maimo (hune havha khwine kha ha Kruger) na mitambo minzhi na zwithu zwine zwa kunga.
Vhuvha ha phakha a hu ngo ḓoweleya ha dovha ha mangadza.
Ubva nga millennia, zwimela zwe zwa vha zwi zwihulwane zwo no ḽiwa hu tshi khou itela itwa ha miedzi na zwikwara.
Magumoni a Limpopo, zwinwe zwine zwo sala kha hezwi zwimela ndi zwone zwo itaho nḓila musi u tshi khou ya mulamboni.
Zwi fhambana ubva kha 300 uya kha 780 nnṱha ha lwanzhe.
Zwikwara zwo khetheaho na dzingu ḽa Koppies sa Mapungubwe zwo sikiwa musi leyara ya Vlarens i tshi welwa zwihulwane uya kha aeons, u swika hu tshi sala zwimela zwiṱuku zwo ima.
Heḽi tombo ḽitsuku ḽi ṱaluswa sa soga ḽa petrified dunes ḽo ṱangana na, mahatsi a tshitopi ufha vhaeni mbonalo ya muvhala.

Translated by Khalirendwe Nekhavhambe