Vredefort eka 20th Century

© David Fleminger

Ndzhawu ya Vredefort

Endzhaku ko hela nyimpi ya 2nd Anglo-Boer War, ikhonomi ya Vredefort ayi xanisekile. Van’wamapurasi votala vatlhele masin’wini naswona madzanadzana ya van’wamapurasi va valungu ava swerile. Hi ndlela yotlakusa rifuwo ra ndzhawu liya, mfumo wutise swikimi swohambana swantirho naku antswisa switirhisiwa hiku tirhisa vatirhi vakwala ndzhawini yoleyo.
Biloho e henhla ka nambu wa Vaal River e Parys ri akiwe hi 1915. Swiporo swi engeteleriwa. Kua endliwa ti feme. Swikimi swo cheleta swiendliwa kufana na (Vaal Dam na Barrage). Hiku nonoka, xiyimo xiantswa kutani kuxavisiwa ka swavurimi ku humelela. Namuntlha, Parys yitshame exikarhi ka ndzhawu leyinga fuwa hi tindzhawu ta mapurasi, kuhumelerisiwa mavele, fole, sunflowers, ti manga na tihomu. Vupfhumba nabyona byi nghenisa mali eka ndzhawu leyi.

Xipuku xa Xihlawuhlawu

20th century yite na xipuku xa xihlawuhlawu, naswona vanwamapurasi vavantima avanga dyi rovupfa. Xikombiso nkulu ixa mhaka ya vanhu vale Machaviestad, kusuhi na Potchefstroom.
Vaaki vale Machaviestad (xiphemu xa rixaka ra Barolong) ava tshama kona kusukela hiva 1840s, loko Andries Potgieter ‘av nyike misava, tani hiku khenswa kuva van’wi seketerile eka nyimpi yayena na Matabele. Hiva 1920s, hambiswiritano, van’wamapurasi vavalungu avanga tsaki hindlela leyi nhlayo ya vantima ayi tlakuka hiyona ekusuhi na vona naswona varingetile kotala leswaku vasusiwa. Rixaka ra Barolong, hambiswiritano, riyime hi milenge ri alana na ku susiwa.

Kususiwa hi Nkanu

Ekuheteleleni, hi 1971, mfumo na Potch Town Council vatikisile laha vanga xungeta kuva susa hinkanu. Rixaka ra Barolong rivuye ri pfumela eka xikoxo lexi kutani vayisiwa e Rooigrond, kusuhi nale Mafikeng, ekhale ka tiko xikaya ra Bophuthatswana. Kuringana 30 wa malembe lawa ya landzelaka, ava lwela ku tlheriseriwa misava yavona endzhaku e Machaviestad, kambe switsandza. Hiku tsaka, endzhaku ka nhlawulo wa mani na mani wa 1994, mfumo lowuntshwa wu basise rivala kutani mhaka ya Machaviestad yipfuxiwa nakambe. Nkarhi lowu, kutwananiwile leswaku council yita xava misava leyi kusuka eka valungu kutani vayitlherisela eka vanhu va Barolong. Hiti 28 ta April 1995, lembe endzhaku ka nhlawulo, mindzangu yosungula ya 110 yitlhelele e Machaviestad.

Translated by Ike Ngobeni