Timakete ta Vafuwi

© Chris Daly

U fanele ku teka magoza yakahle swinene loko ulava kuhumelela tani hi mufuwi wa tihuku, tani hileswi makete wa vaxavisi wunga taleriwa hi mabindzu lawa yanga humelela swinene. Mick Bosch wa Boschveld Chickens uvula leswaku kuna mintlhontlho yimbirhi leyi unga hlanganaka nayona loko u langute eka makete lowu: Xosungula swastika kuva kunghena munhu untshwa kuya phikizana na lava vanga humelela vatirhaka kahle e makete; naswona xavumbirhi loko u humelerisela kuxavisa uhumelerisa ehansi ka swipimelo leswi lawuriwaka swinene naswona swadurha kuswisimeka – ehleketa hi mamiliyoni ya tirhandi.

Makete Lowunga Lawuriweki

©Chris Daly
Kungu ra kahle kungava u languta tihuku ta xintima kumbe leti humelerisaka swilo swimbirhi kufana na Boschveld, Australorp, Koekoek na Island Red. Tinxaka leti tinga kula hi xihatla swinene kufana naleti xavisiwaka naswona tinga fika laha titshikelaka kantsongo kumbe endzhaku matandza, kambe ati tali ku khomiwa hi mavabyi notlhela tikota ku hanya kahle eka swiyimo swotika kutlula leti xavisiwaka – hambi loko totshikiwa ti jikajika tani hitihuku tale makaya.
Tihuku leti kuya hi Bosch, tileku lavekeni swinene tani hileti jika jikaka, kuva tiya fuyiwa emakaya nale ka mabindzu lawantsongo. Hinkarhi waku tsariwa ka leswi ari eku hluphekeni hikokwalaho ka swikombelo leswinga kona eka timakete ta Afrika, leswivulaka leswaku kuna swikoweto swaleswaku kuna mali yinga endliwaka.
Bosch u tsundzuxa van’wamapurasi kuringeta makete kusungula xikanwe no sungula kantsongo, kungava hikwalomu kava 500 watihuku, vaya emahlweni vakurisa bindzu loko kuya kuva na swilaveko leswitaka. Kusungula hi bindzu lerikulu ngopfu, swinga endla leswaku n’wamapurasi atikuma a tshame na tihuku letinga laviweku. Swihukwani swinga xavisiwa kusukela loko swahari na siku rinwe swixaviseriwa vahumelerisi kumbe kunga ngeteriwa ntikeloeka swona hiku swikurisa kufikela loko swifikelela ku tshikela matandza, kun’wani kwalomuya kava 18 wa mavhiki nava 21 wa mavhiki kuya hi muxaka. Minkuku yinga xavisiwa tani hi tihuku to hanya loko tiri na 12 wa mavhiki hivukhale.

Ku Ngetela Ntikelo

Tihuku to fuya na swihukwana swakona swita tirha kahle loko swikuma swakudya leswi engetelelaka kutirha ka tona, kambe tingaha tirha kahle hambi loko titshikiwa titilavela swakudya hitoxe. Tihuku leti tshikiwaka titi lavela swakudya kumbe kuti famba fambela kungari na swipimelo, titala kuva tikhomiwa hi mavabyi, ku vaviseka na kuhlangana na valala kutlula tihuku leti hlayisiwaka eka tindzhawu leti hlayisekeke.
Ntikelo wunga engeteleriwa eka swikukwana leswingana siku hikuva switlhaveriwa eka mavabyi lawa ya tlulelaka kufana na Bronchitis na Newcastle loko swinga se xavisiwa. Leti tshikelaka matandza natona tifanele ku tlhaveriwa kusivela mavabyi lawa yati tlulelaka yofana na Bursal Disease (Gumboro) na Coryza loko tingase xavisiwa. Ku xavisela makete tihuku to tiya letinga tlhaveriwa eka mavabyi yankoka, swipfuneta ku ku endlela vito ra kahle swinene eka bindzu ra wena xikan’we na mbuyelo wa kahle swinene eka leswi xavisiwaka kukatsa naku kuma vaxavi vantshwa laha ku khensiwaka rito leri famba fambaka kupfuneta ku xavisa.
Tsundzuka ku lawula kahle nkuku lowu u wuhlawuleke kuwu tirhisa eka mbhaha kusivela vuxaka kumbe kuhumesa huku leyi fanaka, leswi swingavaka na xiave xo biha eka kuhumelerisa, kutswarisa na vulema byo karhi eka tihuku.

Translated by Ike Ngobeni