Switswonga ngati swale handle na tinhwala

© Roger de la Harpe
Bont Tick (Amblyomma hebreaum) found in short pasture targets birds and mammals.

Khale, van’wamapurasi avanga vileli hi switsotswana leswi tswongaka ngati eka swifuwo swa vona swofana na madzedze, swigalani na tinhwala hambi tinhongani. Kambe sweswi, switsotswana leswi swihanya hi ngati yatihuku naswona ku endla tano swiendla leswaku tinga khomeki kahle, switlhela swiva na switandzhaku swobiha swinene loko swita eka rihanyu, kukula naku tshikela matandza. Loko xiyimo xitikile swinga fika na laha huku yi hundzaka emisaveni, ngopfu ngopfu swihukwana na tinyenyani.
Tinyenyani na tihuku tikhomiwa hi switsotswana leswi loko titikuma tiri laha kungana leti se tinga khomiwa hiswitsotswana leswi xikan’we na switirhisiwa. Hambi kuri laha kufuyiwaka tin’wana tihuku laha tivaka titele swinene, van’wamapurasi vafanele ku tilangutela swinene hikuva kuhangalaka kaswitsotswana leswi swinga humelela hi rivilo lerikulu. Van’wamapurasi lava vangana tihuku toka tinga pfaleriwanga kumbe leti fambaka titilavela swakudya vafenele kutshama varikarhi vakambela kuvona leswaku swiphiqo leswi aswikuli loko swirikona.

Madzedze

Avian lice i switsotswani leswi tsakelaka muxaka wokarhi, leswi khomelelaka eka nhlonge kumbe tisiva, leswivulaka leswaku aswinge khomeleli ngopfu eka vanhu kumbe swiharhi leswi mamisaka. Kambe hambi swiritano swingaha luma eka munhu laha swisiyaka nhlonge yirikarhi yihlohlonya xikanwe no siya vala rotshuka, swikahle ku ambala swiambalo swavusirheleli loko kuri eku tshunguriweni ka tihuku eka switsotswani leswi.

Xana swilanguteka kufana na yini?

Kuna tinxakanxaka tohambana hambana letinga kona, laha rixaka rinwana na rinwana ringana kutsakela karona loko swita eka tindzhawu leti switshamaku kona eka tihuku, kusuka eka tisiva, tipiku,miri kuya eka nhloko. Hixitalo switsotswana leswi swiva swiri exikarhi ka 2 mm kuya eka 5 mm hiku leha, swipfumala tipiku, swiva na milenge ya ntsevu, swiphambarhala swiva na muhlovo wa xitshopani xovonikela kuya eka buraweni. Matandza yakona yangava eka mpunwa kuya eka kubasa naswona ya tshikeriwa himintlawa.

Swikoweto swova kona?

Tihuku letinga hlaseriwa hi switsotswana leswi ti languteka titsanile swinene. Tisiva ta tona tahluveka notlhela tiwa hiku hatlisa kasi tihuku tilanguteka tinga tsakangi, kutitshuva xikanwe notshama tilava kutshuviwa kuva tikuma kupfuneka. Ku hlohlonyiwa swingava xikombiso xinwana xokombisa kuhlaseriwa hi switsotswana leswi. Loko se huku yihlaseriwe ngopfu swiva na swita ndzhaku swobiha swinene eka tihuku ta xinuna hikuva tiva tinga naveli timhaka ta masangu, kutshikeriwa ka matandza hi leta xisati xikan’we no nyuhela eka swihukwani. Swinga tlhela swivanga rifu eka swihukwani loko swahari swintsongo.

Translated by Ike Ngobeni