Swigalani swa tihuku

© Chris Daly

Hambi leswi tihuku tikotaka ku hunguta swigalani na madzedze eka swin’wana swihadyani kufana na tihomu, natona tiva naswona switsotswana leswi kufana na tampan kumbe madzedze. Switsotswana leswi tswongaka ngati switala kuva swinga langutiwi loko ku kamberiwa tihuku, leswi swi endliwa hikuva matandza ya swona yari lawakulu swinene naswona madzedze ya dya loko tihuku tiwisile navusiku. Madzedze ya vanga swiphiqo leswikulu loko yatshama yanga siveriwi kumbe kususiwa ngopfu ngopfu loko tihuku titshama titele eka ndzhawu yin’we leyintsongo.

Ti rhandza yini?

Madzedze ya phambarhalile, yana xivumbeko xa oval no vevuka swinene, kambe aya fani na swigalani leswi hlaselaka timbyana na swimanga. Tani hiswigalani, madzedze yana milenge ya 8, handle kaloko yaha kutswariwa laha yavaka na 6 wa milenge. Ya tala ku hambana hi xiyimo no leha kusuka eka 3 mm kuya 15 mm, kuya hi muxaka nakuva yahaku kuma ngati hinkarhi walowo.
Madzedze lawa yaswikota kutshama eka swimilani ya yimela kuva yakuma lexi yangata tshama eka xona ya tswonga ngati, kambe himinkarhi yotala yatshama eswisakeni eka tindzhawu letinga tumbela. Matandza ya kona yakota kutshama tinhweti timbirhi kumbe kutlula, vana vakona vakota kuhanya lembe kasi lawa kulu yakota kuhanya malembe yanharhu yanga kumi ngati.

Swikoweto swamavabyi?

Madzedze ya tisa mavabyi yofana na anaemia eka tihuku, kambe yakota kutisa mavabyi yotala lawa yangana nghozi kufana na tick paralysis, lawa yatisiwaka hikuva kuri na thyaka eka marha ya tona, Borrelia anserine, Borrelia spirochetes, Borreliosis, Spirochaetosis, Pastuerella and West Nile virus.
Swikoweto leswifambelanaka na kukhomiwa hi madzedze na swigalani swikatsa paralysis, ku pfumala matimba, ku ondza, kuka tinga kuli kahle, ruffled plumage, kuvaviseka ka nhlonge, kuva yinga rhandzi swakudya xikan’we na nchuluko. Tihuku titala kuva na nkelunkelu noka tinga tshamiseki ngopfu ngopfu navusiku loko se tihlaseriwe hi mavabyi. Leti toka tinga pfaleriwanga titikomba hikuva tinga tsakeli kuya e xihahlwini xatona.
Loko ku kamberiwa tihuku, kufanele ku langutisiwa swicoticoti swotshuka lomu tingavaka tilumiwe kona. Madzedze yatala kuva yakumeka enhanwini nale nhlokweni ya tihuku yatlhela yakota nonghenelela exikarhi ka tisiva kufikelela swirho swin’wana swa huku. Tshundzuka leswaku aya tshami eka tihuku kambe yadya ntsena navusiku, leswivulaka leswaku nkambelo wufanele wuhumelela navusiku laha kunga nakuvonakala. E xihahlwini xatihuku yanga vonaka swinene lomu kunga pandzeka nale xisakeni leswinga kombaka swinene vukona bya wona.

Translated by Ike Ngobeni