Rihanyo ra Tinguluve

©Glenneis Kriel
Milawu ya South African Pig Welfare Code yiendliwile hi van’wamapurasi, madokodela, vafambisi va swifuwo, minhlangano ya rihanyo na vinyi va ti abattoir. Yi endliwe kuya hi leswi vange i Five Freedoms principle leswinga amukeriwa hi Farm Animal Welfare Council, leyi kunga ntshuxeko eka torha, ndlala na mpfumaleko wa swakudya, ntshunxeko wa ntshamiseko, ntshuxeko wa kuvava, kuvaviseka na mavabyi, ntshuxeko eka kuhumesa mahanyelo ya ntumbuluko, ntshuxeko waku chava naku pfumala ntsako.

Ntshuxeko eka Torha na Ndlala

©Glenneis Kriel
Kuya hi milawu leyi, tinguluve hinkwato tifanele ku fikelela swakudya leswinga basa, swi nandzihaka na mati yo tenga.

Ntshuxeko waku Tshamiseka

©National Pork Board and the Pork Checkoff, Des Moines, IA, USA.
Vanhu lava tirhaka na tinguluve vafanele kuva vakota ku endla mintirho yavona kahle vanga tisi ntshikelelo eka tinguluve. Eka mapurasi lawakulu, vatirhi nkarhi wunwana vativa ngopfu mintirho yokarhi, xikombiso, ku tirhana na kutswarisa tinguluve kumbe kuti kurisa, laha vatirhi vale ka mapurasi lawantsongo vanga languteriwaka ku endla mintirho hinkwayo.
Mahanyelo yanwana na yanwana lawa yanga tisaka kupfumala ntshamiseko aya pfumeleriwi, laha nawu wu alelaka swinene ku rahiwa ka tinguluve, kutirhisiwa ka ti electric prodders, swimoko, tinsimbhi, minkhavi yotika kumbe switirhisiwa swin’wana leswinga vavisaka kumbe ku chavisa tinguluve kukatsa naku tlakula tinguluve hi tindleve, ncila, milenge kumbe yale mahlweni. Tinguluve tingaka tinga boheleriwi hi tidarata, ntambu, kungava kuri enhanwini, nenge kumbe xirho xin’wana na xin’wana xa miri.
Matinu ya tinguluve ta xinuna yangaka yanga tshoviwi, ku tsemiwa kumbe ku sahiwa handle kaloko kuriku leswi swiendliwa hi Dokodela hiku tirhisa anaesthesia leyinga fanela. Swingulubyana swingaka swinga theniwi endzhaku kaloko swi hundzise 7 wa masiku hi vukhale. Ndzhawu leyi tinguluve titshamaka kona yifanele ku tshama yi basile himinkarhi hinkwayo kutiyisisa ntshamiseko eka swifuwo, kuhunguta ku khomiwa hi mavabyi naku tluletana kumbe vanhu naku sivela ku thyakisiwa.

Ntshuxeko wa Kuvava, Vaviseka na Mavabyi

©Glenneis Kriel
Ku kamberiwa masiku hinkwawo swifanele ku endliwa leswaku kuta lulamisiwa swiphiqo loko swinga se hundza xiyimo xo lawuleka kufana na kulumana mincila, kulumana tindleve, ku vaviseka, mavabyi, kutala ka swifuwo endzhawini yinwe, ntshikelelo wo hisa naku titimela. Tinguluve leti vabyaka kumbe leti karhatiwaka tifanele ku susiwa exivaleni tiya tshunguleriwa e kule loko tinga se vuyiseriwa entlaweni. Kuya hi milawu leyi, swifuwo leswinga vaviseka swinene kumbe swivabyaka ngopfu swifanele ku herisiwa hi ndlela ya ximunhu.

Ntshunxeko waku Kombisa Mahanyelo Yantolovelo

©Glenneis Kriel
Lowu i ntshunxeko lowungana ntlhontlho swinene loko swita eka vufuwi bya tinguluve, ngopfu ngopfu loko swita eka kutirhisiwa ka tinguluve ta xisati laha ku pfaleriwaka letinga biha emirini. Ntiyiso hambiswiritano iku, van’wamapurasi lavanga tirhiseki thekinoloji leyi va lahlekeriwa swinene, hikwalaho ka kulahlekeriwa hi ndzhwalo na swingulubyana leswi lovaka. E handle ka sweswo, swilaveko leswi swa tinguluve swa manguva lawa swihambanile swinene eka leti tale nhoveni.
Kuya hi milawu ya South African Pig Welfare Code, tinguluve leti tshamaka e handle tifanele kukuma vutumbelo lebyi lulameleke xikanwe na xivala, lexingavaka kwalomu ka 5 square meters hi nguluve. Tinguluve atifanelanga kuva titshikiwa ti famba titilavela swakudya kambe tifanele kukuma swakudya leswinga ringanela na mati yo tenga. Ndzhawu leyi tinguluve tihlayisiwaka kona yifanele kuva yi biyeleriwile naswona kufanele kuri na switirhisiwa sworinganela ku pfumelelaku endliwa ka mintirho leyi faneleke xikan’we naku tshunguriwa ka tinguluve leti vabyaka.
Laha ku fuyiwaka tinguluve totala naswona ku tirhisiwa michini yo durha swinene, swivala swa tinguluve ta xisati swinga tirhisiwa ntsena eka mavhiki yosungula ya 16 yo biha emirini ka yona, laha tinguluve leti tinga phameriwaka hi yin’we yin’we xikan’we naku hlayisiwa, loko tingaseya laha tingata hanya nkarhi wohetelela wa ku biha emirini ka tona eka xivala lexi pfulekeke natin’wani ta xisati.
Ndzhawu yotswalela kona yifanele yiva yikule kuringanela leswaku nguluve ya xisati yinga yima naku etlela kahle yi nava na milenge. Ndzhawu yo hlayiseka ya nguluve leyi yifanele kuva kona kutani yitlhela yindlaleriwa leswaku swingulubyani swita kota kukufumela naswona kufanele kuri kwala yingata tswalela kona.
Swivala, ti crates nati pens swifanele kuva swinga rheti laha hansi, mati ya kota kuhatla ya nyamalala, ku basisiwa himinkarhi hinkwayo naswona kuva na vutumbelo byo ringanela eka dyambu na maxelo yoka yanga tsakisi. Xipesi xintsongo lexi lavekaka xifanele kuva kwalomu ka 0,85 square meters hi nguluve leyi tikaka kwalomu ka 100 kg kusivela kuva tinguluve tiva titele ngopfu eka ndzhawu yin’we.

Translated by Ike Ngobeni