Nhlangano wa vusocha bya ma Zulu

Matimba ya rixaka ra ma Zulu

©Dr Peter Magubane

Hinkarhi waku fuma ka Shaka xikan’we na lavanga fuma endzhaku kayena, kukula na matimba ya rixaka ra ma Zulu swisukela eka nhlangano wa vusocha bya vona na vuswikoti. Masocha aya hlengeletiwa kuya hi maendlelo ya ukubuthwa (ku tsarisiwa) leswi swinga herisa timhaka ta ngoma. Kuya hi maendlelo, malembe lawa yanga vekiwa, akuri ntlawa wa majaha ntiyela ya malembe lawa ya fanaka, lava a va nghenisiwa eka vutho kumbe mavutho yan’we (ibutho singular, amabutho plural).

Ukubuthwa a swi endliwa nale ka vanhwenyani, kambe eka minkarhi yotala avari eka malembe lawa yaringanaka yanga ringanela kungari vuthu. Mavuthu (amabutho) aya rhurheriwa eka tindzhawu leti aku tshama masocha (ikhanda singular, amakhanda plural) etindzhawini hinkwato tale vuhosini, laha aya lawuriwa hi hi xaka rale kusuhi ra hosi kumbe munhu wun’wana loyi anga hlawuriwa hi hosi.

Ndzhawu leyi avatshama eka yona ayifana hi xivumbeko na yindlu ya ntolovelo ya muti (umuzi), kambe kungari eka ndzhawu yikulu. Ku engetela eka mintirho ya vusocha, majaha ntiyela lawa (izinsizwa) ava tirha ku lunghisa naku hlayisa ndzhawu leyi ava tshama eka yona naswona ava vitaniwa kuya tirha mintirho ya laha vatshamaka kona xikan’we na laha kutshamaka hosi.

Avatirha tani hi vahlayisi va tiko, tintsumi ta hosi xikan’we na maphorisa yale kaya, naswona swiendle leswaku kuva na kuhumelerisiwa ka swibyariwa swale mutini wa hosi. Xiphemu xankoka xa nhlangano wa masocha akuri leswaku akutshama kuri na masocha lawa ayatshama yari eku leteriweni naswona aswi endla leswaku swiolova leswaku hosi yikota ku hlengeleta masocha hambi kuri hi xihatla.

Tindlela to lwa

Tindlela to lwa leti endliweke hi Shaka atiri ta vusocha naswona atiri na xiphemu xa nkoka eka kutlakusa masocha ya ma Zulu xikan’we na matimba ya tipolotiki. Xosungula lexi Shaka anga xiendla akuri ku cinca malwelo ya ndzhavuko. Loko angase fuma, mavuthu lawa ya jamelaneke hi matlharhi aya yimile ya lulamele kulwa.

Shaka u tise kulwa kalekusuhi na kusuhi loku aku tirhisa tlhari ro leha leringana kotlhava kokoma. U tisile switlhangu leswaku swiva eka xiyimo lexi lawulekaka kutani a letela masocha kuva yatirhisa xitlhangu kuva ya koka tlharhi ran ala ri riyisa etlhelo leswi siyaka tlhelo lerinwana ran ala kuva ripfulekile leswaku socha ra mu Zulu rita kota kutlhava hi tlhari. Shaka u tlhele atisa maendlelo yaleswaku masocha ya langutisa eka malwelo lawa ya tekaka xivumbeko xa nhloko ya hongonyi.

Laha exikarhi kumbe xifuva akuri laha vavanuna ava langutisa kona, laha anga tirhisa masocha ya ntokoto. Ava vekiwe hi mintila yimbirhi leswaku masocha lawa yanga emahlweni yata tlhontlha nala, loko lavanga endzhaku vanga vonaki. Maendlelo lawa aya endleriwe ku xisetela nala leswaku a tshemba leswaku ava hlaseriwa hi vuthu rintsongo, naswona leswaku masocha lava yangale ndzhaku yata tiyisa masochalawa yanga emahlweni ngopfu ngopfu loko kuri na xilaveko.

Tani hi leswi yavaka yahari na matimba,yangaha kota ku hlongorisa naswona yanga kota ku tsutsuma ya siya valala loko vahluriwa. Kusuka e xifuveni akuri akuri timhondzo timbirhi leti atiri ta xikongomelo xaku pfalela nala. Loko ya hlasela, maendlelo yantolovelo akuri kutitivala na rimhondzo rin’we laha lerin’wana ariva ritumberile ebyasini lebyikulu laha byinga hlaselaka nala anga voni nchumu. Maendlelo lawa akuri wona aya pfuneta eka ku pfuka hi matimba ka vuhosi bya ma Zulu.

Loko vuthu ri fikelerile vukorhokeri bya nkarhi wokarhi eka hosi, laha aswifikela eka 10 ra malembe, hosi ayita vula leswaku swirho swa malembe lawa ya vekiweke swinga teka nsati kutani swiambala headring. Yin’wana ya mimbuyelo yaku lawula malembe lawa vavanuna vatekaka hiwona akuri kulawula nhlayo ya vanhu eka rixaka ra ma Zulu kuya hi kukula ka nhlayo ya vanhu na switirhisiwa leswi aswi kumeka.

Translated by Ike Ngobeni