Ndlela Yaku Hlayisa Mpfundla

©Judy Stuart
Loko urikarhi u tshunelela xivala xa mpfundla, vulavula na mpfundla ku yitivisa leswaku ule ndleleni naswona awu nala eka wona. Tiyisisa leswaku ndyangu ta mimpfundla hi malwandla na vukheta. Ku tlakula mpfundla ufanele kuwu khoma endzhaku ka tindleve kutani voko lerinwani riwu khoma hile khwirini. Leswi swiendla leswaku mpfundla wutitwa wu hlayisekile naswona awunge ku nwayi. Unga fpuki u tlakule mpfundla hitindleve ta wona. Sweswo swavava swinene.
Ku tlakula mpfundla kusuka eka ndzhawu yinwe kuya eka yinwana, ufanele kuwu tlakula wuta lamirini wawena nhloko yawona yiva etlhelo ka xikokola. Loko u humesa mpfundla e xivaleni hi nyangwa lowuntsong, ufanele kuwu humesa hi xindzhaku, laha kufaneleke kusungula ku huma ncila wa wona. Ku kambela ekhwirini ra mpfundla, wu khomi hilaha nhanwini, nhloko na tindleve hi voko rinwe kutani u nghenisa voko lerinwana ekhwirini laha u tshunetaka mpfundla e mirini wa wena. Kutani uwu hundzuluxa kantsongo, uwu pfuneta swinene. Endla leswi hiku nonoka naswona mpfundla wuta etlela hi xikosi hiku olova.
Ku khoma swimpfundlana leswi tsutsuma tsutsumaka, ufanele ku vekela voko ra wena enhlaneni kutani utlakusela ehenhla. Ku khoma swimpfundlani leswinga e xisakeni swahari leswi ntsongo swinene, fumbarhela nwana loyi hi voko kutani u tlakusela ehenhla. Khoma swivanani leswintsongo swinene, kambe kambela xisaka masiku hinkwawo xikanwe na kususa swondlalela leswi tsakamaka kumbe swivanani leswi nga fa.
Mimpfundla leyi tshamaka yiri karhi yi khomiwa yitolovela kutshemba vinyi va yona naswona ayi nwayi kumbe ko luma loko yi khomiwa. Mpfundla wunwana na wunwana wufanele ku kamberiwa kanwe hi nhweti laha yikamberiwaka vuvabyi bya tindleve xikanwe naku tsemiwa minwala loko swifanerile. Ku kambela matino ya mpfundla, wuhundzuluxi tani hileswi swinga hlamuseriwa laha henhla wuri ehenhla ka tafula kumbe milenge ya wena.
Hiku tirhisa tintiho timbirhi u pfula nomo wale henhla kutani u phendlela e tlhelo. Matinu yafanele kuva ya vonaka kahle. Loko matinu yanga hlanganangi kahle swivula leswaku matinu ya tshovekile kumbe ku vaviseka leswi hinge i malocclusion (misalignment of the teeth) naswona swivula leswaku wufanele ku dlayiwa. Leswi aswitshunguleki naswona mbuyelo wakona ikuva mpfundla wunga dyi kahle.

Translated by Ike Ngobeni