Va Mixinari va Khale e Richtersveld

Xiyimo xa va Mixinari

©Shem Compion
Lava va vuriwaka ‘Hottentots’ na ma Bushmen avanga tekeriwi enhlokweni hilava vahaku fikaka vama European lava avanga weli eka swavukhongeri naswona vari vadyohi lavakulu swinene. Hambiswiritano, leswi fanaka na sweswo swinga vuriwa ehenhla ka ma-European votala lava ava tshama e Cape eka malembe yosungula ya koloni. Van Riebeeck hi yexe u tsundzuxe vatirhi kulori vayena leswaku lava vangatava vangari kona eka xikhongelo xa siku na siku... vaye ka swa ripfumelo ra vona … vafanele vatshama varikarhi vaswitiva leswaku vafanele kuya eka ndzhawu leyi nga endleriwa sweswo,... lava vangata tsandzeka vata panichiwa hiku lahlekeriwa hi 6 wa masiku ya xiphemu xa wayeni ya vona...".
Hi masiku yalawo, ntlawa walowo wulandzelele vakombisa kuvilela va Dutch Reformed Church of Holland, xikan’we na minister wosungula, Johan van Arkel, loyi anga fika e Cape hi 1665, endzhaku ka 10 wa malembe endzhaku kaloko kusimekiwe ndzhawu liya. Roman Catholics na German Lutherans ava yirisiwile naswona hambi kuri miehleketo leyi fanaka na French Huguenots navona ava yirisiwile ekusunguleni kuya gandzela.

Ripfumelo ra Ximoya

Eka malembe lawa yotala lawa landzeleke, rixaka rintsongo ra ma-Khoikhoi kumbe Bushmen va cincile kuya eka xikreste. Kambe leswi aswivuli leswaku vanhu vandzhawu liya avangari na vukhongeri. Avangari na ntsakelo kutiva leswaku kuta humelela hi yini hi mimoya yavona endzhaku. Kambe, ripfumelo ra ximoya ariri kona kuya hileswi aku hanyisiwa xiswona, kufana na swilaveko swa mpfula, ku horisiwa ka mavabyi, ku nona ka swibyariwa, madyelo ya swifuwo xikan’we na timhaka ta vutomi bya siku na siku kuva byihanyiwa.
Ma-Bushmen, tani hi xikombiso, ava pfumela eka swikwembu swotala ‘gods’ laha muvumbi/Kaggen ari yena loyi a khinsameriwa. Ma-Khoikhoi, eka xiphemu xa vona, ava gandzela Tsui//Goab, tani hi xikwembu lexikulu eka vona, lexi axilwisana na/Guanab, swikwembu swa hava. Eka mintlawa yiri yimbirhi, swikwembu (mimoya ya maxaka lawa yanga lova) aswitisa nhlangano exikarhi ka lava hanyaka na swikwembu (lava ava tekiwa tani hikuva xiphemu xinwe kuri munhu xinwana kuri xiharhi). Ku phahla ka shamanistic, mincino ya trance xikan’we na swimilani swa hallucinogenic akuri swilo leswivuyelelaka eka vukhongeri bya vona.

Lavo Tshembheka

Nhlamuselo yosungula ya rendzo ra mamixinari kuya e Namaqualand leringa tekiwa hi Christian Albrecht hi 1805. Endzhaku nyana eka lembe rero, yena na boti wayena Abraham vasimekile mission exikarhi ka Great Namaqua e Warmbad (leyi namuntlha kunga Namibia), vapfunetiwa hi J. Seidenfaden. Hi lembe ra 1811, hambiswiritano, Abraham u vuye a lova hi mavabyi ya tuberculosis, kutani mission yihlongoriwa hi boisterous chief Jager Afrikaner. Lava ava tshembekile hinkarhi walowo vatsutsumile kuya evuhuma dyambu bya Namaqualand, evupela dyambu bya ndzelekao lowu namuntlha wutivekaka tani hi Bushmanland. Laha, hiku tiyimisela vapfule mission yintshwa e Pella (kusuhi nale ndzhawini ya Pofadder).
Va LMS xikan’we na van’wana va ‘Lutherans’ vayile emahlweni ku endla mapatu yonghena endzeni ka Namaqualand. Hi lembe ra 1813, Rev. John Campbell u vitaniwile e Pella, na mumixinari wa German, Christopher Sass, vapfule mission e Silwerfontein. Hi lembe ra 1815 Rev J.H. Schmelen usungule kereke ya Bethanien mission e Namibia. Hi 1816, Rev Barnabas Shaw u rhambiwile kuta sungula kereke ya Wesleyan mission e Leliefontein, eka purasi leri ari nyikiwe eka vanhu va ndzhawu liya hi Governor Ryk Tulbagh exikarhi ka malembe yava 1700s. Leswi swiendliwe hikwalaho ka xileriso xa Chief Haaimaap, loyi a tivekaka ku antswa tani hi Jantje Wildschut (Johnny Wildshot). Hi 1818, Rev. Schlemen u fambile kuya e Kookfontein (leyi tlhelaka yitiveka tani hi Kokfontein kumbe Besondermied) kutani vaya simeka xitichi xa mission, kutani xithyiwa Steinkopf hiku xixima muleteri na mudyondzisi wa yena e London. U tlhele aya sungula yin’wana yati mission e Kommagas.

Vumundzuku bya Pella

©Shem Compion
Kungari khale, Rhenish Mission Society yive kona naswona hi lembe ra 1830, un’wana wa vakamberi wa vona, Dr E. Richter, u vhakele e n’walungu vupela dyambu bya Namaqualand kuya kambela ndzhawu liya. Xitichi xa mission xivuye xi simekiwa e Kuboes exikarhi ka malembe yava 1800s tani hi xitichi ntsongo eka Steinkopf mission. Nhlayo ya vanhu lava kumekaka e Kuboes akuri nkatsakanyo wa rixaka ra Nama na Bastaards, naswona ndzhawu hinkwayo yisungule kutiveka tani hi Richtersveld hiku xixima kuvhakeriwa loku kunga endliwa hi dokodela lonene. Hi lembe ra 1852, kereke ya Rhenish Church (leswivulaka kuri kusuka e Rhine River) nayona yi simekile Concordia mission, kusuhi swinene nale Springbok.

Translated by Ike Ngobeni