Mavabyi eka Tihomu ta Masi

© Dr Jan du Preez
Mavabyi ya muxaka wa metabolic ya tlulela swinene naswona yatala ku vangiwa hi mphakelo woka wungari kahle wa swakudya. Leswi switala ku humelela ngopfu hinkarhi waku tswariwa ka marhole, kambe mavabyi yotala ya metabolic yanga siveriwa hikwalaho ka vulawuri bya kahle bya swakudya.

Swikoweto swa Milk Fever eka tihomu ta masi

©Dr Jan du Preez
Mavabyi ya milk fever yatala kuhumelela loko rhole raha kutswariwa kumbe masiku ya 3 kuya eka 4 endzhaku ko tswala eka tihomu leti kulu, leti tswalaka hi matimba. Yatala kutlhela yakumeka swinene eka muxaka wati Jerseys kutlula tinxaka tin’wana. Mavabyi ya milk fever ya vangiwa hiku hunguteka ka nhlayo ya calcium (Ca) engatini swinga languteriwanga hikokwalaho kaku endliwa ka masi. Himinkarhi leyi kunga oma swinene tihomu ta masi tina swilaveko swintsongo swa calcium. Loko titswala marhole xikan’we nale ndzhaku ka sweswo, swilaveko swa homu swa calcium switlakuka hiku hatlisa hikokwalaho ka kuhumelerisiwa ka masi. Loko swakudya leswi dyiwaka swiri na nhlayo yale hansi ya calcium, calcium yihumesiwa kusuka eka skeleton. Loko maendlelo lawa yari ehansi kumbe ya nonoka, hypocalcemia (milk fever) yiva kona. Yitlhela yivuriwa downer cow syndrome tani hileswi yitikumaka yirikarhi yi tsandzeka kutiyela timayisele ta yona leswi ednlaka leswaku yitshama e hansi.
Kuna switeji swinharhu swohambana eka milk fever:
Xosungula, tihomu leti hlaseriweke tikomba swikoweto swa hypersensitivity, ti tshama ti chuhilws,tirhurhumerisa tindleve xikan’we naku tshama e hansi.
Xavumbirhi, tihomu tishama e hansi hi xiyimo xa sternal, na nhloko yayona yiri ehenhla ka milenge yale mahlweni.
Xavunharhu, tihomu ti etlela e hansi eka xiyimo xaku loloka laha tingati kombeki titwa nchumu, tititivalaka, leswi endlaka leswaku ti hetelela ti fa.
Kuhatla titshunguriwa swikatsa kuva tikuma Ca injection. Matshalatshala yo swisivela yakongomisiwe eka ku phameriwa swakudya leswinga oma.

Mpfimbelo eka timohu ta masi

Mpfimbelo wu vangiwa hiku taleriwa swinene hi moya endzeni ka khwiri ra tihomu. Hi xitalo,moya lowu wa humesiwa. Mpfimbelo wutala kuva kona loko tihomu tidya emadyelweni lawa yangana ti legumes, kufana na clover na lucerne hi ximun’wana. Tihomu letingana ndlala titikuma tirikarhi tidya madyelo lawa yantsongo swinene naswona tiva e khombyeni. Mberha ya ni mixo ebyasini kumbe masiku ya moya ya fambelanisiwa na kuhangalaka loku.

Mpfimbelo wunga siveriwa hay kumbe silage eka tihomu loko tingase huma tiya e madyeleweni. Kumbe, tihomu tinga kota kufikelela madyelo yokarhi kuringana nkarhi wokoma. Kwalomu ka awara yin’we kumbe timbirhi ntsena. Ku fafazela tihomu enonweni hi swosivela mavabyi endzhaku ka kusenga masi switirhisiwa ngopfu e New-Zealand. Ndlela yinwana ikuva ku cheriwa roughage yotala eka swakudya swa tona.

Loko tihomu tiza ti pfimberiwa naswona tiri eka ntshikelelo wukulu, moya wufanele ku humesiwa hiku tirhisa trocar (special three-sided needle) kumbe hiku tirhisa nereta ya milk fever. Laha tifaneleke ku tlhaviwa kona hileka nenge wa ximatsi, ndzhawu yoringana na xandla ekusuhi na rimbambu rohetelela na mpfhuka lowu fanaka emakumu ka timbambu letintsongo. Dokodela wa swifuwo hiyena a fanelaka a pfala tindzhawu leti kutani a tota murhi kusivela leswaku kuva na swita ndzhaku.

Acidosis

Acidosis yivandiwa hi loko tihomu tidya swakudya leswingale hansi hi fibre (roughage) naswona swiri e henhla hiti carbohydrates kufana na mavele, wheat kumbe barley.
Nhlayo ya acid endzeni ka khwiri eka nkarhi woringana siku ya cinca cinca. Acidosis yiva kona loko nhlayo ya acid yiri ehenhla swinene, laha pH yivaka yiri e hansi ka 5.5. Leswi swihumelela loko swakudya swiri na nhlayo yale henhla yati carbohydrates (eka nkatsakanyo) xikan’we na kupfumala fibre, roughage. Hikokwalaho ka leswi, mpfuvelo wa hunguteka swinene ekhwirini, leswi switisaka kuhunguteka ka nhlayiso wa swakudya e khwirini. Hinkarhi lowu wa mpfuvelo wa swakudya, buffering ya ntumbuluko yihumelela loko marha yarikarhi ya mitiwa.

Ku sivela acidosis, hunguta kudyiwa ka nkatsakanyo kutani u engetela swakudya leswingana fibre. Long fibre eka swakudya yi hlohletela rumination endzhaku ka kudya swakudya. Katsa engetelelo wa swofana na sodium bicarbonate (baking soda) eka swakudya loko ku phameriwa swakudya leswinga tala nkatsakanyo, swinga tlhela swihunguta nhlayo ya acid ekhwirini.

Translated by Ike Ngobeni