Mati ya Tinyoxi

©Wildflower Meadows
Water sources for bees need enough surface areas to prevent bees from drowing.
Tinyoxi ta vulombe tilava mati eka swikongomelo swimbirhi. Xosungula, mati yatirhisiwa ku katsiwa na vulombe lebyinga crystallised leswaku byita kota ku katsiwa na swakudya swa brood. Xavumbirhi, tinyoxi ta vulombe tilava mati leswaku tita kota ku horisa kuhisa eka baku ra tona. Ti endla leswi hikuva ti hungela moya eka leyara ya mati loko mahiselo ya hundza 35°C.
Ku haha loku ka mati kutisa ku hola eka moya wohisa lowunga endzeni ka baku naswona swipfuneta kuva na moya wo hola kutiyisisa leswaku matandza yakota ku tlhotlhoriwa. Hi xixika, nkahelo lowunga endzeni ka baku wufanele kuva wuringanerile kuva ku tsakakma. Leswi swinga humesa mati yotala, ya endla leswaku kuva naku thona ka mati. Leswi swinga dlaya tinyoxi loko kungari na kuhunga ka moya woringanela endzeni ka baku. Tinyoxi natona tinga lava mati loko loko ku fambisiwa mabaku eka mpfhuka woleha.

Ku Nyika Tinyoxi Mati

Tinyoxi ati hlayisi mati eka mabaku yatona kambe tifanele ku huma tiya lava mati. Loko kungari na laha tinga kumaka mati ya ntumbuluko ekusuhi na laha titshamaka kona, u fanele ku phamela tinyoxi ta wena mati. Kuva na mati yobasaekusuhi swinga pfuna ku hunguta matimba lawa ya tirhisiwaka hi tinyoxi loko tisuka kuya lava mati.
Tinyoxi tikuma kutsakama kusuka eka ndzhawu leyi tsakamaka yotani hi misava (hambi swimablo loko swinekiwe e darateni) kutlula kuva tiya lava lmati laha kunga na mati lawa ya pfulekeke. Xibye lexingana ndzhawu ya kwalomu ka 75 cm² (kwalomu ka xipfalo xa margarine xa 500 g) kuya hi ntlawa xitava xilulamerile. Ndzhawu leyi tichikelaka eka yona yifanele kuva yitkurile kutlula laha kungana mati - xikombiso, sosara yi cheriwe timawula.
Kumbe kunga tirhisiwa xilo lexi papamalaka e henhla ka mati leswaku tinyoxi tinga nweli endzeni ka mati. U nga tlhela u phamela mati xibye lexi kudyelaka tihuku kutani u chela maribye nyana endzeni. Kunga vekeriwa mati e non’weni wa baku kambe mati lawa yatirhisiwaka hi tinyoxi hinkwato ekusuhi yangava kahle swinene. Tiyisisa leswaku mati lawa aya tirhisiwi na hi siwfuwo swin’wana.

Vuphakeri bya Mati bya Kahle bya Tinyoxi

©Bogdan Giuşcă
Bees prefer a water source with some salt such as swimming pools.
Loko tinyoxi atikota ku kombela swon’wa, titsakela ngopfu lawa yangana munyu nyana. Xikombiso, titsakela xihlovo xo hlawuleka kutlula mati ya tiva.Vulavisisi lebyi byahaku endliwaka byi kombeta leswaku ti tsakela mati lawa yangana 0.15 – 0.3% ya munhu (NaCl). Leswi swikolomuya eka xilepulani xi 1 xa munyu hi 3.5 liters ta mati. Tinyoxi titsakela na mati lawa ya kufumelaka kutlula 18°C.
Loko u teka xiboho eka mati ya kahle ku phamela tinyoxi, swapfuna ku ehleketa ku fana na nyoxi. Matihlo ya tinyoxi (hinkwawo yari ntlhanu) ya tirha kuvona loko kuri na kucinca eka kufamba famba xikan’we na nhlayo ya kuvonakala, kambe yihaha hiku hatlisa naswona yiri e henhla naswona tingaka tinga voni laha kun’wiwaka kona mati.
Valavisisi va tinyoxi vakumeleswaku tinyoxi tikuma mati hikokwalaho ka kunuhetela. Mati ya nuhela kufana na misava, mati ya swimilani, swimilani leswi bolaka kumbe chlorine (swimming pools) ya koka rinoko ra tinyoxi swinene kutlula mati yotenga. Mphakelo lowu wa mati wungava nati vitamin nati micronutrients letinga endlaka leswaka vulombe byiva na swakudya.

Translated by Ike Ngobeni