Makete wa Matandza

© Chris Daly

Loko unga se xava tihuku kumbe switirhisiwa, u fanele kutiva leswaku uya xavisela vamani, naleswaku makete wu lava yini, wulava kuhakela malimuni naswona switaku durhela malimuni kuhumelerisa leswi ulavak kuswihumelerisa. Ufanele kutlhela uti toloveta na milawu na swipimelo leswi leswi ulavaka ku humelerisaka swona swifanele kuswifikelela. Swakahle, tani hi bindzu rinwana na rinwana ra swavurimi, swikahle kukuma vaxavi unga se sungula kuhumelerisa.
Vahumelerisi va matandza vanga tikurisela hivoxe tihuku to tshikela matandza kumbe kuxavatihuku leti se tinga ringanela kutshikela matandza loko tiri na 18 kuya eka 19 wa mavhiki kambe swiya hi muxaka. (Swihukwani swivitaniwa ti pullets exikarhi ka nkarhi lowu swinga tlhotlhoriwa kuya fikela loko titshikela matandza). Swikahle ku xava swahari swikukwani loko uri na bindzu rikulu, hikuva ku kurisa swikukwani switikaka naswona swihukwani swifanele kukuma swakudya sworinganela kutiyisisa leswaku swikota kuhumelerisa matandza ya kahle ya khwalithi. Laha ku tshikeleriwaka matandza nakona ku fanele ku fafazeriwa kusivela mavabyi yankoka.
Tihuku totshikela hintolovelo, kuya hi muxaka, swakudya swa tihuku na maxelo, kutshikeriwa tandza rinwe hi siku. Leti tshikelaka matandza yo xavisa, xikombiso, yihumelerisa matandza yale hansi swinene eka tindzhawu leti hisaka kutlula laha kunga hiseku ngopfu.
Matandza yava yari lawa yantsongo ekusunguleni kambe yaya yakarhi yakula eku heteleleni. Nhlayo na khwalithi ya matandza switlakuka exikarhi ka vuhumelerisi se swifika laha nhlayo yiyaka ehansi nakambe. Van’wamapurasi lavantsongo kumbe lava lavaka tihuku letinga laveki swakudya swodurha, vanga hlayisa tihuku leti kuva tiya emahlweni titshikela matandza. Eka lava vahumelerisaka ngopfu matandza, tihuku hixaviseriwa vaxavisi loko vavona swiri kahle ku endla tano, himinkarhi yotala loko tifike eka vhiki ravu 69th ra vuhumelerisi.

Tinxaka ta Maxaviselo

Vahumelerisi va matandza vanga xavisa matandza yavona kusuka e purasini, kumbe vafamba vaxavisa hi muti na muti kumbe eswitarateni, kumbe vaxavisela vaxavisi vanwana. Kuva uti xavisela hiwexe swingava kahle hikuva aswilavi mali loko uri na ndzhawu yintsongo, kambe swinga kutekela nkarhi wotala leswanga endlaka leswaku ulahlekeriwa hinkarhi waku languta vuhumelerisi loko bindzu ra wena rikulu. Kuya fambisa, ku pakiwa naku tsariwa ka vito eka wona swinga nyanyisa mali leyi ufaneleke ku yihakela.
Vanwana vahumelerisi vanga tirhisa vanhu lava vava xaviselaka, laha vangata landza matandza vakuma swimalani eka ku endla sweswo, vatlhela vaya xavisela makete wale kusuhi, vaxavisi vanwana, mavhengele, tihodela, swibedlhele na vanwana. Vanhu lava kungava vanhu lava fambaka vaxava no xavisa, lava tirhaka ku maketa, vahumelerisi lava tiyimeleke hambi vahumelerisi hivoxe.
Swingava kahle kusungula xibindzwana xaku tipakela matandza ngopfu ngopfu laha kungana van’wamapurasi vohlaya lava humelerisaka matandza. Xakahle hiswona hileswaku bindzu leri ritava leri pfunaka van’wamapurasi eka swiphiqo swavona naswona ritava rifambisiwa nakuva ravalava varitirhisaka kungariku kuva lava yinga ya vona.

Khwalithi ya Matandza

©Chris Daly
Makete wunwana na wun’wana wuna ntsakelo wawona, swipimelo swa vulawuri kumbe swipimelo swokahri eka mapakelo ya matandza na nsivelo wa mavabyi. Akova ntsena vukulu na quality leswingana nkoka, kambe timakete tinwana titsakela matandza lawa yanga na xikhamba xokarhi kumbe ntsuntsu wa muhlovo wokarhi endzeni. Akuna munhu na wunwe laha tikweni ra Afrika Dzonga loyi anga xavisaka matandza kuva ya diwa hivanhu handle kaloko a landzelerile swipimelo swa tiko ra Afrika Dzonga

Ku Ngetela Ntikelo

Van’wamapurasi vanga tatisa ntikelo wa swihumelerisiwa swavona himaendlelo lawa vange i processing. Xikombiso, xanga xavisa matandza yovirisiwa kumbe vaxavisa ‘liquid eggs’. Ntikelo wunga engeteleleka kuya hileswi yanga pakiwa kaswona na leswinga tsariwa eka wona, ku endlela leswaku ya saseka kutlula yavanwani.

Translated by Ike Ngobeni