Maendlelo ya Ndzhavuko wa xi

Goldie Qayiya sa avelana swinwana leswi aswi tsundzukaka eka kukula emutini lowu landzelelaka ndzhavuko wa xi-Xhosa.

Mintirho ya Vana

©Eric Miller

Loko ndzi khoma malembe ya 10, se andzi ringanerile ku pfuneta manana na tatana. Andzi switiva leswaku ava tirha kutika naswona andzi tinyungubyisa hi swona. Mixo wunwana na wunwana andzi teka nkukulu ndzi kukula rivala hiku tiyimisela, ndzi ringiteka ku antswa na ku tlhariha kufana na vona.

Loko ndzi ringeta ku tshama nyana eminkumbeni hiku twa kukufumela, tata wa mina avata fika na nhonga yavona kutiyisisa leswaku ndza pfuka ndzi tirha mintirho yale kaya.

Akuri hava xivutiso eka kuva ungava yingiseli, nkarhi wihi na wihi. Hinkwerhu ahi dyondzisiwile, hiri vamakwerhu hiri ntlhanu, kutirha hi matimba, kufana na vona, hinga karhali. Kusukela eka siku ra mina ravukhume raku tswariwa kuya emahlweni, 4 o'clock akuri nkarhi lowu andzi pfuka hi wona.

Ku Kamberiwa loko unga se Nghena eka Timhaka ta Masangu

©Eric Miller

Loko se kufike nkarhi wa leswaku ndzi kamberiwa loko kuve ndzi tshame ndzi nghena eka timhaka ta masangu, mhani ava xave duku ro basa vaxavela ntirho lowu. Loko vamanani lava vakume leswaku andzi se sungula timhaka ta masangu, wunwe wa vona uta humela e handle a yimisa xidukwana lexi eka vavanuna lava vanga exivaleni.

Loko kuriku se ndzi sungurile timhaka ta masangu wansati uta huma anga khomangi nchumu. Andzi nga chavisiwi hi swikambelo leswi hikuva andzi switiva leswaku andzi se kuma na jaha leri andzi hlekisana na rona. Eka mina, vavasati vayimisile xidukwani xo basa.

Vavanuna hinkwavo va chucheka, vasungula nwayitelo kutani va sungula ku layita mafole vadzaha. 'Hakhensa, hakhensa,' vahuwelela eka vavasati lava. Nhlekani walowo tatana u dlayile nyimpfu hiku xixima mina naswona madyambu yalawo hi oxile nyama hiku tlangela.

Ku kamberiwa loku akuri maendlelo yanwana ya ndzhavuko wa hina. Aswitika swinene eka hina vanhwenyani lavantsongo, kambe ahi alanga kuva swiendliwa hikuva akuri xiphemu xa vutomi naswona mina tani hinwana andzi endlanga nchumu lexi vatswari vamina avanga switsakeli.

Vukati bya xi-Xhosa

©Eric Miller

Vatswari vamina hi vumbirhi ka vona ava tokotile kuva vadyondzisi naswona andzi rhandza xikolo. Namina andzi lava kuva mudyondzisi, se endzhaku ka malembe yanharhu exikolweni xale henhla ndziyile e kholichi laha aku leteriwa vudyondzisi. Ndzi pasile kuva mudyondzisi kambe andzi kotanga kutirha tani hi mudyondzisi hikuva eka lembe ro hetelela ndzi vuye ndzi tekiwa.

Tata wa mina vandzi langhele nuna, Otto Qayiya, naswona nkhuvo wa vukati bya hina wuve kona eka masiku yambirhi, ti 5 nati 6 January 1965. Hi tsarile swirhambo eka swiphephani kutani hinyiketa vana lavantsongo kuya nyika nhloko ya xikolo.

Hinkarhi wa break, vana hinkwavo vanyikiwile swona kuyisa ekaya. Hindlela yoleyo, ganga hinkwaro ari tiva hita nkhuvo lowu wa vukati. Leyi i ndlela leyi ahi yitirhisa kuhangalasa mahungu hi mucatu.

Hi tekanile ekerekeni ya Anglican Church, kutani hiya emutini wakava Otto laha vanhu ava hiyimele ehandle, vatsakile; vavasati ava ambale ti glove to basa na swiambalo swa pink na blue swa malembe yava 1960s, kutani vavanuna ava ambale tisuti ta ntima na tihembe tobasa.

Hi hete nkarhi hirikarhi hi xewetana na vanhu nakuva tlhavula hi mavoko kutani hinghena endzeni kuya titlonya hi swakudya. Tinyimpfu ta mune na homu yinwe leyikulu aswi dlayiwile eka ntirho lowu. Akuri ntirho lowukulu swinene na nyama yotala, tihove na rhayisi swa lavakulu.

Maendlelo ya Ndzhavuko

©Eric Miller

Vanhu votala etindzhawini tale makaya avaha ambala swiambalo swa xintu loko ndzaha kula. Vavasati ava ambala swikete na vuhlalu, kasi vavanuna vona ava finengela minkumba e makatleni ya vona leyi bohiwaka e xisutini.

Vanhu lava avanga ngheni kereke naswona ava sivela vana va vona kuva vanghena xikolo hikuva ava fanela vaya emasinwini xikanwe noya risa swifuwo tani hi tihomu, tinyimpfu na timbuti. Swilo aswi endliwa hiku landzelela xintu.

Translated by Ike Ngobeni