Madzedze e tihukwini

© Chris Daly

Kufana na swimanga na timbyana, tihuku na tinyenyani swakhomiwa hi madzedze.

Swilanguteka ku fana nayini?

Switsotswani leswi swoluma swingava swotshuka, buraweni kumbe swantima, kuya hi muxaka waswona. Leswikulu swiva 1,5 mm kuya eka 4 mm hiku leha, swiphambarhala naswona swina milenge leyiheleleke yalendzhaku leyi swikotaka kufamba famba hiyona. Lexa xisati xikota kutshikela kwalomu ka 100 wa matandza hi siku kwala xinga tshama kona kumbe ebakweni nale ka ndzhawu yin’wana na yin’wana laha kunga ekusuhi na laha xidyaka kona. Laha swikotaka kutshama kahle, switsotswana leswi swikota kuhanya tinhweti totala.
Vana vaswona vakota kutlhotlhora eka matandza endzhaku ka masiku mambirhi. Switsotswana leswi swidya ngati nati organic material tin’wana. Swivevukile no nyuma swinene, himinkarhi yotala swikumeka eka tindzhawu letitumbeleke xikan’we nale swisakeni swa tihuku. Kuna switeji swinharhu laha switsotswani leswi swihundzaka eka swona leswinga tekaka exikarhi ka nkaye na 200 wa masiku kuva swihetiseka nanswona swiya hi xiyimo xa maxelo.
Loko dzedze leri rikurile rifika kwalomu ka 6 mm hiku leha loko ritinghenise eka cocoon laha rihetelelaka rivuya tani hi pupae. Kasi xiteji xa pupae xiteka kwalomu ka nkombo kuya eka 21 wamasiku kuva yihelela. Vutomi bya rona hinkwaro byi teka kusuka eka 18 wamasiku kuya eka tinhweti tohlaya nyana.
Stick tight flea, leri tivekaka kuantswa tani hi stickfast flea, ritala kukumeka eka tihuku, kambe arina mhaka naku ritshame kwihi, ringa swikota noya tshama eka nhlonge ya mbyana kufikela loko endzhaku ka miri wa rona wuvonakala. Leri ra xisati rikota kutitumbeta endzeni ka nhlonge ya xihadyani lexi ringa tshama eka xona. Swatika swinene kuswisusa hambi loko se swifile leswi swiendla leswaku switekiwa onge i swigalani. Swikota kuluma novavisa lero kuza kuya nghenelela na mavabyi.
Madzedze yakota kuva yavoniwa hi matihlo, switsakela kukhomelela eka swirho leswingale nhlokweni ya huku nale matlhelo ya matihlo ya tona.

Swikoweto swo kumeka?

Swikombiso swakuva kuri na kuhangalaka ka madzedze swivonaka hikuva tihuku titshamela kutitshuva, kurhurhumela nakuva kuri na mavala yantima etlhelo ka matihlo na swirho swale nhlokweni. Tihuku tisungula ku ondza nova tihluveka tisiva. Kasi swirho leswingale nhlokweni ya huku swita languteka swiri anaemic.

Translated by Ike Ngobeni