Kuphamela Mpfundla

© Karoline Steenekamp

Ndlela yin’wana na yin’wana leyi uyi tirhisaka ku phamela mpfundla yilulamile, kambe swina nkoka kuva uswilandzelerisa hi ndlela leyi fanaka. Phamela hinkarhi lowu fanaka masiku hinkwawo, kambe swa antswa kuphamela ka mbirhi hisiku kungari kanwe. Tiyisisa leswaku swakudya leswi aswi kurhanga swaha dyeka kahle. Laha kungana mimpfundla yotala exivaleni swalaveka leswaku mimpfundla yidya kuringanela hinkarhi wun’we.
Swodyela eka swona swifanele kuva swinga anamanga ngopfu kuringanela leswaku mpfundla wunga ngheni wutshama endzeni naswona swifanele kutshama swibasile himinkarhi hinkwayo. Unga cinci swakudya hiku hatlisa. Enhoveni mimpfundla yidya swinwana na swinwana leswi yi hlanganaka na swona eka nguva yaleyo. Tinguva ta cinca kantsongo leswivulaka leswaku na swakudya swifanele ku cinciwa ka ntsongo.

Mati

Mati yafanele kuva kona minkarhi hinkwayo naswona kufanele kuri lawa ya tengeke. Loko kuriku kutirhisiwa ma endlelo yanwana handle ka lawa yaku mamisa kunene, swibye sweswo swifanele kutshama swirikarhi swibasisiwa naswona swingavi na nkuxu.

Hay

Hay i swakudya swankoka swinene eka swakudya swa mpfundla. Hay kungava nkatsakanyo wa mabyasi yo oma kufana na teff, eragrostis, red orchard grass, oats xikanwe na yanwana mabyasi yakahle. Nkatsakanyo wa byasi wunga byariwa leswaku kuva na nantswo wokarhi. Mintsembyana yofana na parsley na stinging nettles yinga katsiwa eka swakudya leswi. Oat hay nayona yi endla swakudya swakahle swinene kambe aswifanelanga swinyikiwa mimpfundla leyinga ekusuhi notswala.
Loko oat hay yi cheriwe eka swakudya leswi yinga tlhava vana endzeni ka khwiri ku kondza vana va lova. Mabyasi lawa yoleha ayana swakudya swotala leswi endlaka leswaku yanga weli eka ntlawa wa hay. Hay yifanele kuvekiwa eka ndzhawu leyinga oma no titimela. Loko yova na nkuxu swiendla leswaku yiva na nghozi eka swiharhi leswi vulaka leswaku hay yifanele kuhlayisiwa kahle leswaku yitshama yiri fresh.

Lucerne

Lucerne i swakudya swakahle ku phamela ti protein naswona swa hlohleteriwa kuphameriwa mpfundla nakuva yinga tirhisiwa tani hi hay. Kuna tindlela tohlaya nyana leti lucerne yinga phameriwaka hi tona. Lucerne yinga phameriwa yiri fresh naswona yifanele kunghenisiwa kahle eka swakudya swampfundla hikuva yitwala kahle enon’weni naswona ya tsokombela. Lucerne yoka yingari kahle yitisa mpfimbelo eka swiharhi naswona yinga wu dlaya mpfundla.
Hambi swiritano, awara endzhaku ko phameriwa swakudya leswinga sala swifanele kususiwa exivaleni swiya cukumetiwa. Lucerne yinga phameriwa yi omisiwile. Leswi swiendliwa hikuva swakudya swotala swikumeka eka matluka yakona, leswi swina nkoka swinene kuva lucerne hay yi vekeriwa ehenhla ka cardboard kumbe xibye xin’wana. Matluka lawa yanga oma ya hatlisa kuwa leswi endlaka leswaku swakudya swo durha swiluzeka swinene. Ndlela ya kahle yo phamela dried lucerne hileka ndhichi leyi tshamaka yirikarhi yibasisiwa. Lucerne pellets takumeka eka vaxavisi vaswakudya swa swiharhi naswona leswi swinga yimela swakudya swohambana hambana leswi lavekaka leswinga tala hay yakahle nakuva fresh nova rihlaza.
©Karoline Steenekamp

Concentrates

Mpfanganyiso wa ti protein tale henhla ta ti rabbit pellets takumeka eka vaxavisi hinkwavo kambe ta durha swinene. Pellets atina nkoka loko unga fuwangi mimpfundla yotala leyilavaka kudlawa yidyiwa nyama kwala kaya kungar kuxavisiwa noyisiwa ematikweni mambe. Kahle kahle nhlayo yintsongo yati pellets kumbe lucerne pellets tikatsiwe na hay kumbe rihlaza titiyisisa kukula kahle eka swimpfundlani. Khwalithi ya swakudya leyi lavekaka swiya hi khwalithi ya hay na rihlaza kambe 80gm kuya hi mpfundla yingatirhisiwa tani hi masungulo.

Matsavu

Loko kungari na xirhapa xa matsavu kumbe ti herb, mafuwelo lawa yangaka yanga tirhi. Vaaki na van’wamapurasi lava lavaka kuva mimpfundla tani hileyi ngava nyikaka nyama vafanele kuva na xirhapa xa matsavu lexi humelerisaka matsavu lawa ya tirhisiwaka hi vaaki lembe hinkwaro. Akufanelanga kuva na nkarhi e lembeni laha kunga fanelangiki kuva na mpfumaleko wa matsavu kumbe swihari swipfumala mphakelo lowu swiwu lavaka kuva swihanya kahle.
Matsavu yanwana ya dlaya naswona aya fanelanga ku phameriwa mimpfundla. Leswi swikatsa swimilani swa mazambani, matamatisi na rhubarb. Makwembe, squash na swimilani swa makavatla aswikahle eka mimpfundla. Matsavu yakahle eka mimpfundla i ticarrots, xipinichi, kale, marog (also known as wild spinach), matluka ya cauliflower, tinhloko ta cauliflower, broccoli xikan’we na beetroot.
Loko unga tivi ngopfu hi matsavu yantshwa, unga phamela nhlayo yintsongo swinene xikanwe na lawa utivaka yarhandziwa swinene. Mpfundla wuta tshika lawa wungawa tsakeleki wudya leswi wuswirhandzaka handle kaloko wuri na ndlala ngopfu (leswi nga fanelangiki swihumelela).
Mitsembyani yina nkoka kufana na matsavu. Mitsembyani ayitekiwi ntsena tani hi swakudya kambe yipfuna swinene tani hi mirhi ya ntumbuluko.
Languta xiphemu xa swa rihanyo kutiva mitsembyana leyinga lulamela mimpfundla.

Translated by Ike Ngobeni