Ku Lawula Nhova eka Vuhumelerisi bya Tindzoho

© Glenneis Kriel

Nhova yilava ku lawuriwa kahle ku sivela ku lahlekeriwa hi vuhumelerisi, laha nhova yinga sivelaka swimilani kutani kuva na ku phikizanela swakudya xikanwe na mati. Ku tsandzeka kuswilawula swita endla leswaku swiphiqo swa nhova swinyanya kutani nhova yiva na mbewu, leyi tivekaka tani hi seed bank, leswi engetelekaka emisaveni. Ku kuma mbuyelo wa kahle, van’wamapurasi vafanele ku,byala eka ndzhawu leyinga basa kutani yi tshama yi basile eka nguva hinkwayo.

Switirhisiwa swa Muchini

Nhova yinga susiwa hi mavoko loko uri na ndzhawu yintsongo ya mavele, kambe leswi swingava ntirho wukulu loko uri na nsimu yikulu. Van’wamapurasi ava rhandza kuva va rima masimu yavona, naswona van’wana vaha swiendla kufikela namuntlha, loko kungase byariwa kululamisela ndzhawu yobyala eka yona.
Ku rima, hambi swiritano, swi engetelela swinene tihakelo ta mafurha, naswona kuya himinkarhi swivanga nkhukhulo wa misava naswona swi onha xivumbeko xa misava, leswi swingana xiave xo biha swinene eka makhomelo ya mati hi misava. Swa kahle iku, kutirhisa mahlayiselo ya misava leswingata pfuna ku aka ndzhawu leyi hanyeke kahle yavuhumelerisi hikuva ku antswisiwa xivumbeko xa misava.

Ku Hisa

Van’wamapurasi ava tsakela ku hisa masimu ya mavele endzhaku ka ntshovelo ku herisa nhova na mavabyi. Maendlelo lawa ya nyamalarile hi xiyimo xale henhla, kungari ntsena kuva ndzilowuri na khombo, kambe hiku lemukisiwa lokukulu ka swita ndzhaku leswinga vuyerisiki swilo leswi hanyaka emisaveni. Namuntlha, ku hisiwa ka masimu swivoniwa tani hi goza rohetelela naswona swinga endliwa ntsena loko n’wamapurasi arina swiphiqo swikulu swinene swa nhova leyinga tolovela swidlaya mitsembyani.

Swi Dlaya Mitsembyani

Kukula ka kulemukisiwa ka swita ndzhaku swobiha swa kurima eka rihanyo ra misava xikan’we na xivumbeko swi vange leswaku kuva na ntlakuko eka nhlayiso wa misava. Eka mafuwelo yohlayisa misava van’wamapurasi vafambela kule swinene naku hisiwa ka masimu kutani varima kunene leswinga endla leswaku vatshembela eka kutirhisa swidlaya mitsembyani kuva ku lawuriwa nhova. Vatshembela ngopfu eka ti pre-emergent herbicides ku lwisana na kumila ka mbewu ya nhova leyivaka yilo tshama hinkarhi wo byala kutani post-emergent herbicides kutiyisisa leswaku misava ayina nhova endzhaku ko byala.
Lexi tlhelerisaka endzhaku swinene eka vulawuri byoka byingari kahle swinga endla leswaku swidlaya mitsembyani swi sihalala. Nhlayiso wufanele ku endliwa leswaku ku tirhisiwa swidlya mitsembyani kuya hi swipimelo kuya hileswinga endzeni ka swona. Van’wamapurasi vaboheka ku nghena e khombyeni loko vatirhisa swidlaya mitsembyani hinkarhi lowu landzelelanaka kungari na nchumu exikarhi.
Loko chemistry yintshwa yisungula kukumeka, van’wamapurasi vafanele ku “protect” vuhumeleri bya switirhisiwa leswi kutani vaswitirhisa tani hi goza rohetelela.
Ehandle ka leswi, swidlaya mitsembyani swifanele ku tirhisiwa eka swimilani leswinga fanela, tani hi leswi swidlaya switsotswani leswi swinga endleriwa kungava ku lawula nhova leyingana matluka lawa kulu, byasi kumbe nkatsakanyo wa hinkwaswo leswi. Swimilani leswi, swofana na koroni, mavele, barley, mova, oats kumbe mavele swinga dlawa loko ku fafazeriwa byasi hi swidlaya mitsembyani, laha swidlaya mitsembyana swa matluka lawakulu swinga dlayaka swibyariwa swofana na canola, sunflowers xikan’we na mimirhi.
Xilo xa kahle ku xiendla iku burisana na mutsundzuxi wa tikhemikali kukupfuna ku lulamisa nongonoko wa vulawuri bya nhova xikan’we naku tshamela ku amukela swilo swintshwa leswi humelelaka xikan’we namaxelo yohambana hambana.

Translated by Ike Ngobeni