Ku Byala Rosemary

Ku Byala Mbewu

©Louise Brodie
Ku byariwa ka rosemary swi endliwa hi mbewu kambe swinga tlhela swi endliwa hikuva ku tsemeleriwa swirhabyani swiya byariwa.
Teka 20 cm kusuka eka swirhabyani swo tsakama kutani uswi susa matluka yale hansi u swichela endzeni ka mati laha ku pfumalaka matluka kufaneleke kuva endzeni ka mati.
Loko se uri na nhlayo leyi lavekaka, lulamisa laha ungata byalela kona. Leswi kutala kuva kuri nkatsakanyo wa misava nayo byalela eka yona eka xinkwamani lexi ringanaka 500 ml.
Dzima swirhabyani leswiya rosemary endzeni ka nkatsakanyo lowuya kutani ubyala eka ndzhawu yo byalela eka yona.

Mabyalelo

Ku byala hi van’wamapurasi lavakulu switala kuva swiendliwa hi swimilani leswinga sungula swibyariwa eka greenhouse. Mbewu leyi yibyariwa eka ti trays ta kwalomu ka 8 kuya eka 10 wa ti millimitara hiku enta. Loko mbewu leyi se yimirile naswona swimilani switiyerile naku kula kutani swinga simuriwa kuya byariwa ensinwini.
Mbewu ya rosemary yitala kuva yinga mili kahle, leswivulaka leswaku, u fanele kuva ubyala ka mune mbewu leyi u lavaka kuva u byala swimilani swa yona kumbe leswi lavekaka. Mbewu ya swona ayi durhi ngopfu. Loko swimilani swo hambana hambana swimirile swikahle kuva u sungula ku endla swimilani hiku tirhisa swirhabyani leswaku uta byala hi swona loko kuva na ku lahlekeriwa ka swimilani.

Xipesi

Swimilani swa rosemary swifanele ku vekiwa eka xipesi xa 30 cm hiku hambana eka mintila leyinga kwalomu ka 50 cm hiku hambana. Lexi xiva xitandi lexingana kwalomu ka 60 000 wa swimilani hi hectare. Tindlela ta switirhisiwa na tereter swifanele ku siyiwa leswaku swita kota ku tirha loko nkarhi wu fika xikanwe na hinkarhi wa ntshovelo.

Nkari wo Byala Mbewu

Byala mbewu ya rosemary eka ti tray ta mbewy eka ndzhawu leyinga sirheleleka kumbe greenhouse kumbe hi nhweti ya June naleswaku e masunguleni ya ximunwana swimilani swiva switiyerile kuringana leswaku swingaya byariwa emasin’wini.

Nkarhi wo Byala

Byala swimilani swa rosemary emasunguleni ya ximun’wani. E Afrika Dzonga kungava kuya eku heleni ka nhweti ya August kumbe emasunguleni ya September.

Nkarhi wo Kula

Nhungu kuya eka khume ra mavhiki eka ti greenhouse swinga humesa swimilani leswi tiyeleke swa ti rosemary leswinga ringanela ku simuriwa. Ku humelerisiwa ka rosemary yo tsakama, vahumelerisi van’wana vasungula kutshovela laha kukulaka kutsakamaka kusukela loko yiri na khume mbirhi wa mavhiki kusukela loko yi simuriwile.
Nhlayiso wufanele ku vakona leswaku kunga tshoveriwi kutlula mpimo eka lembe rosungula tani hileswi swingata endla leswaku ximilani xingaha kuli kahle. Ntshovelo lowu heleleke wutala ku endliwa eka 12 kuya eka 15 wa tinhweti endzhaku ka kubyala. Swimilani swa Rosemary swinga tshoveriwa kuringana 15 wa malembe loko swo hlayisiwa kahle.

Kunonisa Misava

Loko kunga se byariwa, kufanele ku tekiwa swikombiso swa misava kutani swirhumeriwa leswaku swiya lavisisiwa. Leswi swita pfuna ku kombeta muxaka wa misava xikan’we na swakudya leswi lavekaka eka swibyariwa leswi lavaka ku byariwa.
Tani hi xiletelo, switsundzuxo leswi landzelaka swinga tirhisiwa eka mpfumaleko wa ndzavisiso wa misava. Ku laveka 600 kg yak u cheriwa ka 3:1:5 leyinga haxiwaka kutani yirimeriwa eka misava yale henhla ya 20 cm ya misava loko kungase byariwa swimilani swa rosemary. Leswi swita nyika swimilani leswintshwa masungulo ya kahle yakuva switiyela.
Eka tinhweti tosungula ta 12, swina nkoka kutiyisisa leswaku swimilani swa rosemary swa kula leswivulaka leswaku kucheriwa nakambe ka 400 kg ya 3:1:5 yinga tlhela yicheriwa eka mintila leyi kunga byariwa swimilani, kan’we hi nhweti ya December kutani ku cheriwa nakambe hi April. Swa hlohleteriwa ku chela manyoro endzhaku ka ntshovelo wun’wana na wun’wana. Unga nonisi ngopfu misava hikuva leswi swiendla leswaku nuhelo wa swibyariwa leswi wu lahleka.

Ncheleto

Hambi leswi ximilani xa rosemary xitekiwaka xiri ximilani xo tsindziyela aswi kahle kuva xiva na ntshikelelo wo cheletiwa ngopfu leswinga endlaka leswaku timintsu ti hlaseriwa hi mavabyi kumbe loko kunga cheletiwi ngopfu naswona swinga khumba makulelo ya ximilani na mbuyelo.
Se, swivula leswaku, i swa nkoka ku vekela switirhisiwa leswi pimaka ndzhongo emisaveni leswaku switshama swirikarhi swi pima. Kuya hi muxaka wa misava na maxelo, nhlayo ya ncheleto yita hambana kuya hi masimu na masimu. Nhlayo ya kahle yile xikarhi ka 25 na 35 mm hi vhiki himinkarhi leyi ku hisaka kutani yi hunguteka loko ku titimela kumbe kuri minkarhi ya timpfula ya lembe. Ringeta kuva unga cheleti kuringana vhiki kuya eka ntshovelo. Kambe cheleta hiku hatlisa endzhaku ka ntshovelo ku vuyisa ndzhongo eka misava.

Translated by Ike Ngobeni