Thyme

© Louise Brodie

Vito ra xi science: Thymus Vulgaris
Vito ra ntolovelo: Thyme

Thyme yi tumbuluka eka swiphemu swa tiko ra Asia, Southern Europe na Mediterranean North Africa.

Nhlamuselo wa Ximilani

Ximilani xa Thyme xotiyela lexinga feki naswona ximila kufika kwalomu ka 350 mm hiku leha. Ximilani lexi xi humesa xinsinyani na swirhabyani leswi endlaka xihlahla. Matluka ya xona iya rihlaza ro dzwihala kuya eka mpunwa, lawa yanga ya xivumbeko xa oval yatlhela yava na mavoya nyana. Mabilomu lawa ya humaka emakumu ya swirhabyani eka xikatsa yana muhlovo wa lilac purple.

Switirhisiwa

Thyme leyi tsakamaka nayaku omisiwa yitirhisiwa ku engetela nantswo eka swakudya. Yitlhela yi rimeriwa kuva yi humelerisa mafurha yankoka. Eka kilogram yinwana na yinwana ya thyme leyi tsakamaka yiya ku swekiweni, kwalomu ka 8 kuya eka 10 wati millilitres ta mafurha yankoka lawa ya humelerisiwaka. Mafurha lawa ya nkoka ya tirhisiwa eka vutshunguri bya minkolo leyivavaka xikan’we naku lawula ntshikelelo wa ngati na cholesterol.

Swilaveko swa Misava na Ndzulamiso

Thyme yi mila kahle swinene eka misava leyi tswongaka mati ya coarse, sandy leyingana pH yale xikarhi ka 6.0 na 7.5. Loko kunga se lulamisiwa misava kufanele ku rhumeriwa swikombiso swa misava e laboratory leswaku yiya kambisisiwa kutani ku nyikiwa switsundzuxo swa swakudya swa yona.
Thyme yina timintsu letinga entangiki naswona timintsu leti ati ngheneleli ngopfu ehansi ka misava hi xitalo laha tinga hundzeki 400 mm. Misava yifanele ku rimiwa leswaku yita olovisiwa kuya fika eka xivumbeko xa kwalomu ka 400 mm ku tiyisisa leswaku mati yanghenelela kahle. Lulamisa nhlayo ya pH hikuva u katsa lime eka misava leyingana acid kutani u katsa manyoro. Rimela hinkwaswo leswi eka misava yale henhla ya 300 mm kuringana kwalomu ka mune kuya eka ntlhanu wa mavhiki loko kungase byariwa.
Eka masiku yohetelela loko kungase byariwa engetela leswi xotaka xikan’we na manyoro leswaku kuta tshamiseka misava kutani u harika kufika eka 20 cm ya misava yale henhla. Leswi swita tsuvula na nhova leyingavaka yi mirile. Vekela swo cheleta hiswona kutani u byala swimilani swa thyme.

Maxelo

Thyme i ximilani lexinga tiyela swinene lexi tshamaka xiri rihlaza lexi kulaka eka maxelo lawa ya kufumelaka naku oma ya Mediterranean naswona xitirha kahle swinene eka mahiselo lawa yanga exikarhi ka 20°C na 30°C. Xikondzelela na gwitsi loko se ximirile laha misaveni. Mahiselo ya misava yafanele kuva e henhla ka 16°C leswaku swita mila kahle swimilani. Thyme yinga byariwa eka maxelo lawa yangana mpfula yoringana 500 mm hi lembe.

Swibyariwa

Kuna tinxaka tinharhu ta thyme leti humelerisiwaka kuva tiya xavisiwa: Citriodorus, Zygis na Varico. Thyme yi tirhisiwa eka kutisa nantswo eka swakudya. Citriodorus yina nuhelo wotiyela wa muhandzu xikanwe na Zygis leyi tirhisiwaka ngopfu eka kuhumelerisiwa ka mafurha yankoka. Varico nayona yitirhisiwa eka kuhumelerisiwa ka mafurha, leyi humelerisaka nhlayo yale henhla.
Kuna kutlula tinxaka ta 200 se loko u hlawula leswaku uta byala ximilani xihi swikahle kuva u kuma switsundzuxo kusuka eka extension officer wale kusuhi na mutivi nkulu wa mbewu kuva vaku tsundzuxa eka muxaka lowunga kahle swinene eka swikongomelo swa wena xikan’we na lava u lavaka ku xavisela vona.

Translated by Ike Ngobeni