Doroba ra Vredefort

© David Fleminger

Ndzhawu ya Vaaki yo Hola

Hambi leswi doroba ra Vredefort rinyike vito eka Dome, kuna swilo swintsongo swinene leswi kokaka rinoko ra vapfhumba eka ndzhawu leyi ya vaaki. Ndzhawu leyi yisunguriwe hinkarhi wun’we na Parys, leswi swinga vangiwa hikuva kunga vangi na ntwanano eka vinyi va misava na vaaki va tiyindlu, leswi swinga hetelela swivanga kutshukiselana ka mahlo exikarhi ka madoroba lawa ya mbirhi. Vredefort yi sunguriwe hi 1876 kutani yiva doroba hi lembe ra 1881.
Vito, lerivulaka Muako wa kurhula, aritiveki ntumbuluko wa rona. Van’wana vavula leswaku vito leri rikombeta kurhula loku twiwaka hi varimi endzhawini liya ngopfu ngopfu sweswi kungana kereke endzhawini liya. Van’wana va tshemba leswaku ri fambelana na nkwetlembetano exikarhi ka mabunu ya Transvaal na Free State, lowu wunga herisiwa hiku twanana loko kuri karhi ku nwiwa brandy na makokisi e purasini rale kusuhi.

The Riemland

Ekusunguleni, vanhu vale Vredefort avari xiphemu xa vahloti lavanga e n’walungwini vupela dyambu bya Free State. Ndzhawu leyi ayi vitaniwa Riemland, hikuva switirhisiwa hinkwaswo swa dzovo leswi aswi humelerisiwa akuri mihandzu ya vuhloti. Endzhaku, vurimi byiti nyike matimba ngopfu ngopfu eka swa vuxavisi naswona Vredefort yina nhlayo ya kahle yati grain silos e makumu ya doroba.
Namuntlha, Vredefort yina ndhuma tani hi ‘ground-zero’; ndzhawu leyi Vredefort yingava na kubuluka loku kunga endla leswaku ku pfaleka exikarhi ka misava lokunga onha swinene swinga languteriwanga. Hambi swiritano, akahari na swikombiso leswi vonakaka ku komba masalela ya ku buluka kaloko. Kuna xikombiso xin’we xintsongo, lata kungana ribye leri humeleke e henhla ehandle nyana ka doroba, laha vuyeni lebyinga enerisiwangiki byi twaka onge hi yona Vredefort Dome, kambe vava va endle xihoxo. Khandziya e henhla ka ribye leringa huma kutani u kota ku vona tintshava, hambi swiritano, uta kota ku vona nhlayo na leswi swinga humelela hiku huma eka ribye leri.

Xidorobani Lexintsongo xo Saseka

Ribye leringa huma roka ringa tsakisi ri kunguhatiwe kuva ndzhawu yintshwa leyingatava ya vuyeni. Xiphemu xo sungula xa vuaki lebyi axi fanele xi pfuriwile hi 2009 laha akutava kuri na hofisi ya vuxokoxoko, ndzhawu yikulu ya nkombiso laha kunga hoxiwa na Dome, ndzhawu yo xavisela eka yona laha kungata xavisiwa swilo leswi endliwaka ekusuhi na laha vaxavisaka swotimula torha na swo hlangula enon’weni. Xiphemu xavumbirhi xikatsa ndzhawu yale handle, laha kungatava na mintinrho ya ndzhavuko, xirhapa lexingana ndzhawu ya picnic. Hambi swiritano kuhumelela ka ntirho wo endla ndzhawu leyi wu hlwerile swinene.
Vredefort yitshame yiri e hansi ka ndzhuti wa makhelwani yayona, Parys, leyinga kwalomu ka 15km kusuka kona. Vredefort ayina nambu, vhengele ro xavisa swakahale kumbe swivhengelani. Hambi swiritano kova na swivhengelani swoxavisa swakudya swoteka u famba, tindzhawu to xavisa swo aka na tindzhawu to endla misisi. Hambi swiritano, Vredefort i xidorobani xintsongo xosaseka lexingana kereke ya kahle. Ndzhawu leyi yingava kahle loko yo hluvukisiwa, naswona ndzina ntshembo leswaku yita hluvuka eka nkarhi lowutaka.

Translated by Ike Ngobeni